احرار: ترافيک در تبريز اين روزها به چالشي جدي تبديل شده است.کمبود ناوگان حمل و نقل عمومي، زير ساخت هاي ناکافي و فرهنگ نادرست رانندگي دست به دست هم داده اند تا خيابان ها شلوغ تر از هميشه باشند...در گفتگو با کارشناسان به بررسي اين معضل شهري پرداختيم..
در روزي ديگر که هواي تبريز همچنان آلوده است، کمي سوز دارد، خبري از بارش برف و باران نيست تا شايد اندکي از اين آلودگي بکاهد. ساعت دو بعد از ظهر است؛ زماني که بسياري از دانشجويان و کارمندان به خانه يا خوابگاه‌هايشان بازمي‌گردند. ايستاده در ايستگاه اتوبوس شرکت واحد، به نظر مي‌رسد نيم ساعت معطلي در اين هوا، به خودي خود جزئي از زندگي روزمره شده است. هيچ خبري از اتوبوس نيست. از مامور شارژ کارت بليط جويا مي‌شوم. جواب مي‌دهد که زمان دقيق رسيدن اتوبوس را نمي‌داند، اما احتمالا در ترافيک گرفتار شده است.
در کنار من، مسافري که به وضوح از تاخير اتوبوس کلافه شده، با صداي بلند غر مي‌زند؛ گويي که اين اعتراض‌ها تبديل به روال روزانه‌اش شده است. خانم بلند قدي است که تقريباً 36 ساله به نظر مي‌رسد. با لباس رسمي اداري‌اش بيشتر به کارمندان بانک شباهت دارد، اما خودش مي‌گويد که معلم يکي از مدارس غيرانتفاعي است و امروز صبح تا اين ساعت با دانش‌آموزان بازيگوش دست‌وپنجه نرم کرده، و حالا هم که نوبت به اتوبوس رسيده، ديگر چيزي از اعصابش باقي نمانده است!
پس از مدت‌ها انتظار، اتوبوس در ميانه‌ي شلوغي و ترافيک به ايستگاه مي‌رسد. مردم بي‌وقفه براي سوار شدن از يکديگر سبقت مي‌گيرند. انگار فضاي اتوبوس به قدري محدود است که جاي سوزن انداختن نيست. مسافران با هر ترفندي تلاش دارند در اين ازدحام خود را در اتوبوس جا دهند. ياد شغلي در چين مي‌افتم که فردي وظيفه دارد تا با هل دادن، افراد بيشتري را در اتوبوس جا دهد!
در نهايت، اتوبوس با سرعتي لاک پشتي، شروع به حرکت مي‌کند. از اين لحظه به بعد، تنها چيزي که در ذهنم مي‌چرخد، اين است که تا زماني که تغييرات اساسي در ناوگان حمل و نقل عمومي تبريز رخ ندهد، طرح‌هاي تشويقي براي استفاده از اتوبوس، بيشتر از آنکه عملي شوند، به شعارهاي بي‌سرانجام تبديل خواهند شد.
اين افکار در ذهنم مي‌چرخد که آيا واقعاً مشکل اصلي ترافيک شهر چيست؟ چه اقداماتي براي کاهش آن در حال انجام است و چه برنامه‌هايي در حال اجراست؟ براي يافتن پاسخ، به معاون حمل و نقل و ترافيک شهرداري تبريز تماس مي‌گيرم. اما سه روز تلاش بي‌نتيجه براي گفتگو با او نشان مي‌دهد که گويا اين پرسش‌ها همچنان بي‌جواب باقي خواهند ماند.
تصميم‌گيري حمل و نقلي نيازمند مطالعه و نگاه حسابگرانه است
سراغ روح‌الله رشيدي، رئيس کميسيون حمل و نقل و ترافيک شوراي شهر تبريز مي‌روم. او در اولين فرصت تلفن را پاسخ مي‌دهد و ساعت گفتگو را تعيين مي‌کند.
تقاطع‌هاي غيرهمسطح هميشه مؤثر نيستند
او ادامه مي‌دهد: «لزوماً هر تقاطع غيرهمسطح منجر به روان‌سازي ترافيکي نمي‌شود و گاهي اين تقاطع‌ها در مناطقي موجب ايجاد ترافيک‌هاي سنگين مي‌شوند. اين پل‌ها به نوعي جاذب سفر هستند و براي مردم عبور از آنها جذابيت دارد. بنابراين، در برخي از تقاطع‌ها مي‌بينيم که تردد خودروها در اطراف آنها به شکلي غيرطبيعي افزايش مي‌يابد.»
تقاطع‌هاي غيرهمسطح، جابجايي ترافيک به مناطق ديگر
رشيدي همچنين اشاره مي‌کند که «تقاطع‌هاي غيرهمسطح گاهي تنها ترافيک را جابجا مي‌کنند. اين تقاطع‌ها در برخي موارد مي‌توانند ترافيک را عبور دهند و کارآمد باشند، اما در مواردي اين ترافيک را به مناطق ديگر منتقل مي‌کنند. به عنوان مثال، پل روگذر شهيد فروزنده در بلوار نيايش که سال گذشته افتتاح شد، توانسته ترافيک آن منطقه را حل کند، اما ترافيک به چهارراه بعدي و بلوار معراج منتقل شده است. اگر در چهارراه بعدي دوباره براي روان‌سازي ترافيک اقدام به احداث روگذر کنيم، کل شهر را پل‌هاي روگذر فرا مي‌گيرد، که پديده‌اي خطرناک است. اين موضوع علاوه بر مغشوش کردن چهره بصري شهر، از لحاظ مقررات پدافند غيرعامل نيز درست نيست.»
احداث پل‌ها هزينه‌هاي سنگين براي شهرداري دارد
رئيس کميسيون حمل و نقل ترافيک شوراي شهر تبريز تصريح مي‌کند: «تا زماني که ضرورت احداث تقاطع غيرهمسطح از نظر کارشناسي احساس نشود و مطالعه‌اي راهي جز احداث اين تقاطع‌ها پيش روي ما نگذارد، نبايد اقدام به ساخت پل کنيم. در برخي مناطق، پل‌هايي مانند خلعت‌پوشان و ولايت براي اتصال نقاط مختلف ضروري است، اما در خصوص پل‌هايي که اخيراً ساخت آنها آغاز شده، مانند پل معلم، هنوز مشخص نيست که اين پل تا چه حد در روان‌سازي ترافيک مؤثر خواهد بود.»
هزينه احداث پل‌ها مي‌تواند به توسعه حمل و نقل عمومي اختصاص يابد
وي در پايان مي‌افزايد: «در مجموع، من موافق احداث تقاطع‌هاي غيرهمسطح نيستم، چرا که هزينه‌هاي زيادي را به شهرداري تحميل مي‌کند. به عنوان مثال، احداث پل معلم 500 ميليارد تومان هزينه دربرداشته که اين مبلغ مي‌توانست به بخش سرمايه‌گذاري توسعه مترو و خريد اتوبوس‌ها اختصاص يابد. با اين حال، در برخي موارد، ناگزير به احداث پل هستيم.»
کاهش ضرورت سفرها؛ راهکار اصلي کاهش ترافيک تبريز
به گفته رشيدي، سياست اصلي در کاهش ترافيک شهري اين است که ضرورت سفرها را کمي کاهش دهيم و لازم نباشد که مردم براي هر امر کوچکي مسافت‌هاي طولاني را در شهر بپيمايند. او با تاکيد بر اين که بايد به سمت اصالت نيازهاي انسان حرکت کنيم، خاطرنشان مي‌کند: «ما بايد هر چه مي‌توانيم تردد خودروهاي شخصي را محدود کنيم. اگر زيرساخت‌ها فراهم شود و مردم بتوانند با تقويت امکانات حمل و نقل عمومي، سفري امن، دسترس‌پذير و سريع تجربه کنند، قطعاً سفر با وسايل حمل و نقل عمومي را به تردد با خودروهاي شخصي ترجيح خواهند داد.»
توزيع مناسب کاربري‌ها براي جلوگيري از کانون‌هاي ترافيکي
رئيس کميسيون عمران، حمل و نقل و ترافيک شوراي اسلامي شهر تبريز با اشاره به اهميت توزيع مناسب کاربري‌هاي مورد نياز مردم در نقاط مختلف و جانمايي صحيح کاربري‌هاي مختلف، از جمله مراکز درماني و تفريحي، مي‌گويد: «اين توزيع مناسب از ايجاد کانون‌هاي ترافيک‌زا جلوگيري خواهد کرد. مثال بارز از عدم توزيع کاربري‌هاي مختلف در نقاط متعدد، ائل گلي است. ائل گلي، بزرگ‌ترين و عريض‌ترين معبر داخل شهر و زيباترين و بزرگ‌ترين خيابان‌هاي چند بانده داخل شهر است که با کيفيت بسيار خوبي هم اجرا شده، اما در بسياري از مواقع تراکم ترافيک در آن مشاهده مي‌شود. دليل اين امر اين است که در موقعيت‌هاي جغرافيايي ديگر، تفرجگاه‌هايي مانند ائل گلي وجود ندارد و مردم همگي در يک فصل خاص به ائل گلي مي‌روند، که اين خود باعث ايجاد ترافيک مي‌شود.»
مدارس غير دولتي؛ عامل ديگري در افزايش ترافيک
وي يکي ديگر از کانون‌هاي ترافيک‌زا را مدارس غير دولتي عنوان مي‌کند و ادامه مي‌دهد: «يکي ديگر از کانون‌هاي ترافيک‌زا، مدارس غير دولتي هستند. در منطقه يک شهرداري، به ويژه در خيابان وليعصر، گاهي در يک خيابان چندين مدرسه غير دولتي وجود دارد که اين خود موجب ايجاد ترافيک مي‌شود. اين نوع ترافيک با احداث پل‌ها حل نخواهد شد.»
چالش‌هاي حمل و نقل عمومي تبريز
براي کسب اطلاعات بيشتر در مورد وضعيت حمل و نقل عمومي تبريز و ترافيک، اينبار با سرهنگ جهانگيري، رئيس پليس راهور تبريز، تماس مي‌گيرم. سرهنگ جهانگيري از جمله مسئولاني است که ارتباط خوبي با رسانه‌ها دارد. براي فردا صبح وقت مي‌گيرم و صبح زود در ايستگاه مرکزي پليس راهنمايي و رانندگي حضور پيدا مي‌کنم.
کمبود اتوبوس‌ها؛ علت اصلي افزايش استفاده از خودروهاي شخصي
در گفتگو با خبرنگار احرار، سرهنگ جهانگيري به يکي از مشکلات اساسي تبريز، يعني ضعف سيستم حمل و نقل عمومي، اشاره کرد و گفت: «در کلانشهر تبريز روزانه بيش از چهار ميليون و 500 هزار سفر درون شهري صورت مي‌گيرد. براي اين ميزان سفر تنها 350 دستگاه اتوبوس شرکت واحد در خدمت رساني به شهروندان هستند. اين عدم تناسب بين ميزان ترددهاي درون شهر و تعداد اتوبوس‌ها باعث مي‌شود که شهروندان نتوانند از خدمات حمل و نقل همگاني به نحو مطلوب بهره‌مند شوند و در نتيجه به استفاده از خودروهاي شخصي روي مي‌آورند.»
استفاده از خودروهاي شخصي؛ مشکلي بزرگ در ساعات اوليه روز
سرهنگ جهانگيري با بيان اينکه 70 درصد خودروها تک‌سرنشين هستند، اذعان کرد: «با وجود تلاش‌هاي شهرداري تبريز براي توسعه حمل و نقل عمومي، کمبود وسايل حمل و نقل عمومي، به ويژه اتوبوس‌ها، به شدت احساس مي‌شود. همين ضعف سيستم حمل و نقل سبب شده است که اکثر خودروها، به خصوص در ساعات اوليه روز، تک‌سرنشين باشند.»
لزوم هوشمندسازي سيستم حمل و نقل عمومي
رئيس پليس راهور تبريز يکي از اشکالات اصلي حمل و نقل عمومي را هوشمند نبودن آن دانست و گفت: «در حال حاضر سيستم حمل و نقل عمومي هوشمند نيست. به عبارت بهتر، شهروندان اطلاعي از زمان رسيدن اتوبوس‌ها به ايستگاه ندارند و نمي‌توانند بر اساس اين اطلاعات زمان خود را مديريت کنند، به همين دليل به سمت استفاده از خودروهاي شخصي مي‌روند.»
وي در ادامه گفت: «شهروندان تبريزي از شعور اجتماعي بالايي برخوردارند. اگر حمل و نقل عمومي تقويت شود، مردم تبريز از وسايل نقليه شخصي استفاده نخواهند کرد. براي مثال در مسيرهايي که مترو وجود دارد، ميزان استفاده از مترو بسيار بالا است و شهروندان به خوبي از مشکلاتي که خودروهاي شخصي در شهر ايجاد مي‌کنند، مثل نبود جاي پارک، آلودگي هوا، مصرف سوخت و ... آگاه هستند.»
اقدامات بيشتر براي توسعه حمل و نقل عمومي در تبريز
سرهنگ جهانگيري افزود: «در حال حاضر، مديريت شهري بايد درصدد گسترش و توسعه حمل و نقل عمومي در تمام نقاط شهر باشد. در اين راستا اقدامات زيادي توسط شهرداري تبريز انجام شده است، اما اين اقدامات بايد افزايش يابد. همچنين اين برنامه‌ها بايد تنها محدود به هسته مرکزي شهر نباشد، بلکه در شهرک‌هاي اقماري مانند باغميشه، نصر، خاوران و قراملک نيز بايد برنامه‌ريزي‌هايي براي حمل و نقل عمومي وجود داشته باشد تا مسافران اين مناطق نيز بتوانند از اين خدمات استفاده کنند.»
لزوم هوشمندسازي حمل و نقل عمومي در تبريز
ا سرهنگ جهانگيري، رئيس پليس راهور تبريز، به هوشمند نبودن سيستم حمل و نقل عمومي شهر اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر، سيستم حمل و نقل عمومي تبريز هوشمند نيست. به عبارت ساده‌تر، شهروندان نمي‌توانند زمان دقيق رسيدن اتوبوس‌ها به ايستگاه‌ها را بدانند و اين عدم اطلاعات باعث مي‌شود تا مردم نتوانند برنامه‌ريزي دقيقي براي سفرهايشان داشته باشند. در چنين شرايطي، بسياري از افراد به سمت استفاده از خودروهاي شخصي مي‌روند.»
سرهنگ جهانگيري اضافه کرد که اگر اين مشکل حل شود، شهروندان مي‌توانند زمان خود را بهتر مديريت کرده و به جاي خودروهاي شخصي از وسايل حمل و نقل عمومي استفاده کنند.
آگاهي شهروندان از مشکلات ترافيک و آلودگي
وي همچنين به آگاهي بالاي شهروندان تبريزي اشاره کرد و گفت: «شهروندان تبريزي از مشکلات استفاده از خودروهاي شخصي آگاه هستند؛ از جمله مسائل مانند کمبود جاي پارک، آلودگي هوا و مصرف سوخت. اگر امکانات حمل و نقل عمومي به درستي تقويت شود، قطعا مردم تبريز ترجيح مي‌دهند از اين وسايل استفاده کنند. در مسيرهايي که مترو وجود دارد، به وضوح مي‌بينيم که استفاده از مترو بيشتر شده است.»
راه‌حل: تقويت حمل و نقل عمومي و هوشمندسازي آن
در نهايت، رئيس پليس راهور تبريز تاکيد کرد که براي کاهش استفاده از خودروهاي شخصي و ترافيک شهري، بايد سيستم حمل و نقل عمومي هوشمندتر و کارآمدتر شود تا شهروندان به راحتي بتوانند از اين خدمات بهره‌مند شوند.
در گام بعدي سراغ يک کارشناس ترافيک مي رود هومن فرساد کارشناس ارشد راه و ترابري از دانشگاه يو پي ام(UPM مالزي با گشاده رويي حاضر به مصاحبه مي شود.
علل اصلي ايجاد ترافيک در تبريز از نگاه هومن فرساد
هومن فرساد، کارشناس ترافيک، در گفت‌وگو با خبرنگار احرار، علل اصلي ايجاد ترافيک در تبريز را بررسي کرد و گفت: «ترافيک بخشي از فعاليت‌هاي شهري است که براي انجام امور شهروندان به وجود مي‌آيد. جابجايي و انتقال يک شهروند از مکاني به مکان ديگر تحت تأثير پارامترها و شاخص‌هاي متعددي قرار دارد که شامل ايمني سفر، سرعت سفر، مسائل زيست‌محيطي و همچنين کيفيت خودرو، وضعيت اقتصادي و فرهنگ اجتماعي است. علاوه بر اين، نوع کاربري و شهرسازي نيز تأثير زيادي بر کيفيت سفرهاي درون‌شهري دارد.»
مشکلات ساختاري معابر تبريز
فرساد با اشاره به ساختار شهري تبريز بيان کرد: «تبريز به شکل مستطيل است و مساحت آن در مقايسه با ساير کلانشهرها کوچک است. خيابان‌هايي که از سمت کسايي به پاسداران مي‌رسند از خيابان‌هايي که از سه‌راهي اهر به سمت راه‌آهن مي‌روند، کوتاه‌ترند. اگر در نقشه ترافيکي دقت کنيم، ساختار خيابان‌هاي اصلي شهر به‌طور کلي شايسته يک کلانشهر نيست و شبکه معابر از نظر الگويي و ساختاري مناسب توسعه شهري نيست.»
تأثير کاربري‌ها و ساختمان‌ها بر ترافيک
وي ادامه داد: «با اينکه جمعيت تبريز حدود 1.5 ميليون نفر است، اما به علت مساحت کوچک شهر در مقايسه با ساير کلانشهرها، کاربري‌ها به ارتفاعات منتقل شده‌اند. به عنوان مثال، در برخي کوچه‌هاي هشت متري ساختمان‌هاي 6 طبقه وجود دارد و يا در خيابان‌هايي که عرض آنها کم است، کاربري‌هايي بسيار بزرگ که باعث ايجاد سفرهاي زياد مي‌شوند، مستقر شده‌اند. يکي از نمونه‌هاي اين مسأله، مرکز ستاره باران است که به‌خاطر حجم بالاي سفرهايي که ايجاد مي‌کند، تراکم ترافيکي شديدي در آن نقطه به وجود آورده است.»
مسائل فرهنگي به‌عنوان کاتاليزور ترافيک
فرساد در ادامه گفت: «مسائل فرهنگي نيز به‌عنوان کاتاليزور، ترافيک را در برخي نقاط تبريز تشديد کرده است. بسياري از مشکلات ترافيکي نه تنها ناشي از ساختار شهري و طراحي معابر، بلکه به رفتارها و فرهنگ اجتماعي شهروندان نيز بستگي دارد که مي‌تواند تراکم‌هاي ترافيکي را بيشتر کند.»
اهميت نقش فرهنگ در کاهش ترافيک
هومن فرساد، کارشناس ترافيک، بر نقش پررنگ فرهنگ اجتماعي مردم در کاهش ترافيک تأکيد کرد و گفت: «اگر راننده‌اي احساس کند که خيابان ملک شخصي اوست و مي‌تواند هرطور که مي‌خواهد رانندگي کند و در هر مکاني که صلاح مي‌داند خودرو پارک کند، اين رفتار به تسريع در ايجاد راهبندان مي‌انجامد. اعمال قانون ضعيف نيز اين مشکل را تشديد مي‌کند و حتي بر افزايش هزينه‌هاي عمليات عمراني و ايمن‌سازي ترافيکي تأثيرگذار است.»
وي افزود: «براي مثال، زماني که براي عبور عابر پياده پل مي‌زنيم، اما عابران از آن استفاده نمي‌کنند و به عرض خيابان مي‌روند، مجبور به نرده‌کشي خواهيم شد که هزينه‌هاي مضاعفي براي شهرداري ايجاد مي‌کند
چالش فرهنگ شهروندي و نياز به تلاش‌هاي بيشتر
فرساد، به‌عنوان يک کارشناس با تحصيلات مرتبط، فرهنگ شهروندي را اصلي‌ترين چالش شهرنشيني در تبريز دانسته و معتقد است که ساير ارگان‌ها بايد تلاش بيشتري در اين زمينه انجام دهند. «علاوه بر شهرداري، ارگان‌هايي مانند آموزش و پرورش، سازمان تبليغات و رسانه‌ها مي‌توانند با فرهنگسازي به کاهش ترافيک کمک کنند.»
مديريت سنتي، پاسخگوي نيازهاي ترافيکي نيست
اين کارشناس ترافيک، يکي از دلايل بروز ترافيک سنگين در تبريز را مديريت سنتي ترافيک دانست. «شکل سنتي مديريت ترافيک، که بر اساس حضور مأموران راهنمايي و رانندگي و اعمال قانون توسط آنها استوار است، در پاسخ به گسترش ابعاد شهري و نياز به منابع مالي و انساني کافي، جوابگو نيست.»
وي افزود: «مديريت ترافيک تبريز به‌طور هوشمند انجام نمي‌شود و اين امر باعث بروز مشکلات ترافيکي مي‌شود.»
ضرورت تغيير رويکرد در استفاده از تقاطع‌هاي غيرهمسطح
فرساد در خصوص استفاده از تقاطع‌هاي غيرهمسطح نيز گفت: «شايد به اين تعداد تقاطع غيرهمسطح نياز نداشته باشيم، اما زماني که مديريت ترافيک شهري بر روي خودرو متمرکز مي‌شود و از سيستم حمل و نقل يکپارچه غفلت مي‌شود، بايد به روش‌هايي مانند ايجاد تقاطع‌هاي غيرهمسطح براي تسهيل تردد خودروها توجه کرد. اما در مديريت نوين ترافيک، ايجاد اين تعداد تقاطع غيرهمسطح ضرورتي ندارد.»
اقدامات کشورهاي پيشرفته براي کاهش ترافيک
فرساد در ادامه، به ناکارآمد بودن سيستم حمل و نقل عمومي در تبريز اشاره کرد و گفت: «متاسفانه شهرداري تبريز در سال‌هاي گذشته اقداماتي در جهت ايجاد جذابيت براي مردم در استفاده از حمل و نقل عمومي انجام نداده است.»
وي افزود: «در کشورهاي پيشرفته، براي ترغيب مردم به استفاده از حمل و نقل عمومي، اقدامات مختلفي انجام مي‌شود. به‌عنوان مثال، رايگان کردن سيستم حمل و نقل عمومي، افزايش کيفيت حمل و نقل، بهبود کيفيت اتوبوس‌ها و حتي ارائه خدماتي مانند اينترنت واي‌فاي رايگان در اتوبوس‌هاي شهري.»
وي همچنين اشاره کرد: «يکي از سياست‌هاي اين کشورها استفاده از حمل و نقل يکپارچه است. بدين معني که ايستگاه‌هاي مختلف حمل و نقل عمومي به‌گونه‌اي طراحي مي‌شوند که مسافران بتوانند بدون نياز به طي مسافت اضافي، به راحتي از يک وسيله حمل و نقل به ديگري منتقل شوند.»
هم‌افزايي براي حل معضل ترافيک
براي رفع معضل ترافيک در تبريز، نياز است تا تمامي ارگان‌ها، از شهرداري و پليس راهور گرفته تا سازمان‌هاي فرهنگي و رسانه‌ها، دست به دست هم دهند و با همکاري و فرهنگسازي، گام‌هاي مؤثري براي بهبود وضعيت حمل و نقل و کاهش ترافيک بردارند.