در اتفاقي که شايد کمتر ناظر و تحليلگري انتظار آن را داشت يا پيش بيني آن را مي کرد، ارتش ترکيه عليه دولت اين کشور کودتا و اعلام کرده که قدرت را در دست گرفته است. در اين ميان، از يک نام به عنوان پشت پرده اين کودتا نام برده مي شود: فتح الله گولن؛ مردي که زماني به عنوان پدر معنوي حزب عدالت و توسعه شناخته مي شد. 

به گزارش «تابناک»، ساعتي پس از اعلام اين خبر که ارتش ترکيه با حضور در خيابان هاي شهرهاي اصلي اين کشور، در تلاش براي به دست گرفتن دولت برآمده، برخي منابع خبر دادند که افراد نزديک به جنبش «گولن» در پشت پرده اين کودتا قرار دادند. اندکي بعد، وزير دادگستري ترکيه نيز در اظهارنظري مشابه، طرفداران فتح الله گولن را مسئول اين کودتا دانست.

اين در حالي است که رسانه‌هاي سعودي به نقل از فتح‌الله گولن نوشته‌اند که او کودتا را محکوم کرده و خواستار بازگشت آرامش به کشور شده است.

اما فتح الله گولن که امشب اين همه از وي نام برده مي شود، کيست؟

منابع مختلف، محمد فتح الله گولن را واعظ، نويسنده و مدرس علوم اخلاقي و الهيات اهل ترکيه خوانده که در تبعيدي خودخواسته در پنسيلوانياي آمريکا زندگي مي‌کند. گولن در طول عمر خود مشغول تدريس نسخه‌اي پيشرفته از اسلام با عنوان «اسلام آناتوليايي» که مبتني بر آموزه‌هاي يک عالم اسلامي به نام «سعيد نورسي» بوده است. در تفکر گولن که عميقاً معتقد به مدارا و تسامح است؛ هرگونه تروريسم شديداً محکوم است و او معتقد به گفت‌وگوي بين اديان الهي و پيروان کتاب‌هاي آسماني است و خود او براي چنين گفتمان‌هايي با واتيکان و برخي مراکز مذهبي يهودي بارها پيشقدم شده است.

جنبش گولن شامل مدارس، دانشگاه‌ها، موسسه‌هاي حرفه‌اي و کاري و حتي ايستگاه‌هاي راديويي و تلويزيوني است. در نگاه جهاني، جنبش گولن بيشتر در امر آموزش فعال است. در سال 2009 مجله معروف نيوز ويک گزارش داد که افراد جنبش، مدارس بسياري را در نقاط مختلف دنيا اداره مي‌کنند که بيش از 2ميليون دانش آموز را تربيت کرده که بسياري از آنها از بورس کامل تحصيلي از سوي بنياد گولن برخوردار بودند. 

تعداد مدارس گولن در داخل ترکيه 300 مدرسه و در کل دنيا بيش از 1000 مدرسه تخمين زده مي‌شود که در کشورهاي مختلف در پنج قاره گسترده شده اند و به صورت منعطف و ارگانيک با موسس مجموعه، فتح الله گولن در ارتباط هستند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنيا آموزش به زبان انگليسي دارند و يکي از مشخصه‌هاي فارغ التحصيلان اين مدارس تسلط کامل به زبان انگليسي است.

دولت عدالت و توسعه به رهبري اردوغان نيز نخست با حمايت طرفداران گولن سر کار آمد، اما به مرور روابط ميان اين دو تيره شد. طي يک سال اخير، اردوغان همه نهادهاي وابسته به گولن را سرکوب کرده و از تلاش آن ها براي انجام کودتا در ترکيه سخن گفته بود. 

گولن در واکنش به اين امر گفته بود حزب عدالت و توسعه اولين بار که قدرت را به دست گرفت ، وعده تحکيم پايه‌هاي دمکراسي و ساخت کشور قانونمند را داد ولي پس از انتخابات پارلماني سال 2011 به سوي خودکامگي رفت.

گولن که در آمريکا به سر مي‌برد، پس از اين وقايع اظهار داشت: «اعضاي جنبش خدمت ( به رياست گولن) ابتدا به حزب حاکم عدالت و توسعه رأي دادند ولي پس از اينکه حزب مذکور سياست‌هاي خود را تغيير داد و هر چيزي را به قوه مجريه مرتبط، سازمان‌هاي نظارتي قانوني را تعطيل، استقلال دستگاه قضايي را نابود و قيمومت حزبش را جانشين قيموميت نظاميان کرد، در ديدگاه خود بازنگري کردند». 

وي همچنين اظهار داشت: «ما قبلاً با قيمومت نظاميان مخالفت کرديم  و هم اکنون با قيمومت حزب عدالت و توسعه مخالفيم و به همين دليل خائن ناميده مي‌شويم». 

در مجموع، گولن، شخصيتي است که داعيه «اسلام ميانه» را دارد. بهتر است توصيف اين «اسلام ميانه» را از گزارش موسسه آمريکايي رند (RAND) بخوانيم تا موضوع روشن‌تر شود. اين موسسه در گزارش سال 2007 خود درباره مسلمانان ميانه رو مي‌نويسد: اين مسلمانان حامي دموکراسي، شايسته حمايت آمريکا هستند. حمايت از دموکراسي نيز به معناي مخالفت با مفهوم دولت اسلامي است. 

بايد ديد چه کساني خواهان اجراي قانون شريعت هستند. تفاسير محافظه کارانه از شريعت با دموکراسي و حقوق بشر پذيرفته شده از سوي جامعه بين‌المللي سازگاري ندارد. در نبرد ضداسلام راديکال، مسلمان ميانه رو، ليبرال و سکولار با ارزش‌هاي منطبق با ارزش‌هاي جهاني که اساس تمامي جوامع ليبرال و مدرن هستند، شرکاي بالقوه غرب خواهند بود.

بنابراين، حذف «شريعت» و «دولت» ويژگي اين رقم مسلمانان است و فتح الله گولن، سکولار ترک نه تنها از سوي موسسه آمريکايي «رند» مسلمان ميانه رو تشخيص داده شده، بلکه براي غرب امتيازات ديگري نيز دارد: براساس گزارش همين موسسه وي «مخالف اجراي قانون اساسي»، «منتقد» حکومت ايران و «شريک» دولت آمريکاست.

هفته نامه اکونوميست نيز در شماره8 مارس 2008 خود با اعلام اينکه جنبش گولن از نگاه غرب يک جنبش مطبوع بوده و مورد حمايت است، به گولن هشدار داد که اين تمجيد و تائيدها «به معني آن نيست که تمامي دولت‌هاي غربي اتوماتيک وار ادعاهاي او مبني بر «ميانه روي اسلامي» را مي‌پذيرند. يکي از نزديکان گولن به اکونوميست گفت، ما مي‌دانيم که فعاليت‌هاي ما تحت نظارت سرويس‌هاي امنيتي غرب است». 

به نظر مي‌رسد که فتح الله گولن که زماني تلاش کرد تا حزب عدالت و توسعه به قدرت برسد در ادامه از راه در پيش گرفته شده از سوي دولت اردوغان در اصلاحات سياسي و اجتماعي که منجر به پررنگ‌تر شدن اسلام در زندگي اجتماعي اين کشور شده چندان رضايت نداشته و قصد به چالش کشيدن دولت براي عقب نشيني از مواضع خود يا استعفاي نخست وزير را دارد. موضوعي که با نفوذ عميق گولن در سيستم قضائي و پليس اين کشور چالشي بزرگ را براي اردوغان و سياست‌هاي وي به همراه داشته و خواهد داشت، نبايد فراموش کرد که گولن در راستاي سياستي کلانتر از سطح ترکيه حرکت مي‌کند که عبارت است از مقابله با اسلام سياسي شيعي که از جمهوري اسلامي ايران منشا گرفته و اسلام تندرو سلفي که از سوي عربستان سعودي در منطقه دنبال مي‌شود.