کاوش هاي باستان شناسي که تا کنون در محوطه هاي باستاني و تاريخي آذربايجان غربي انجام گرفته، آثاري از 9هزار سال پيش در تپه هاي هفتوان و اهرنجان و کول تپه سلماس، حسنلوي نقده، ربط سردشت، گوک تپه و ديگاله اروميه، تخت سليمان تکاب، قالايچي بوکان، بسطام چايپاره، پيراحمد کندي ماکو، برده کنته مهاباد و دهها تپه ديگر به دست آمده که برخي از اين آثار نشانگر تمدني درخشان و مردمان فرهيخته در اين مناطق بوده است.

آذربايجان غربي به دليل قرار گرفتن در دروازه شرق به غرب در طول تاريخ ?هزار ساله خود، شاهد تغييرات و تحولات، رقابت ها، جنگ ها و خونريزي هاي سهمگيني ميان اقوام و تمدن هاي مختلف بوده که اين تغيير و تحولات بر هنر، معماري، ادبيات و شيوه زندگي مردم تاثيرات عميقي گذاشته است.

يافته هاي باستان شناسي نشان مي دهد آذربايجان غربي از تمدن هاي بزرگي مانند اورارتو، مانايي، آشوري، هوري، ميتاني، مادي و پارسي ميزباني کرده که معمولا اضمحلال و استقرار هر يک از تمدن ها با جنگ هاي طولاني همراه بوده و اقوامي توانسته اند در اين جنگ ها پيروز باشند که در ميان خود متحد و همدل بوده اند و با اقوام و تمدن هاي نزديک از در دوستي برآمده اند.

»دياکو» بنيان گذار تمدن ماد ايراني که خود به دست آشوري ها اسير شده بود، زماني توانست بر حکومت 800ساله آشور پايان دهد که با امپراطوري اورارتو پيمان دوستي و مودت بست.

نگاه اجمالي به اين تحولات نشان مي دهد که آذربايجان غربي در هزاره اول قبل از ميلاد، مرکز تحولات جهاني در خاورميانه بوده که در روزگار خود مهد تمدن جهان بوده است.

اين استان به دليل دارا بودن قدمت بالاي تاريخي در دل خود رازهاي سر به مهر زيادي از تاريخ گذشتگان دارد رازهايي که نيازمند انجام کاوش هاي باستان شناسي است اما متاسفانه در سالهاي اخير به دليل کمبود اعتبار کاوشهاي باستان شناسي در استان تعطيل شده بود.

از مجموع آثار تاريخي و باستاني آذربايجان غربي تاکنون "قره کليسا" در شهرستان چالدران و مجموعه تاريخي و باستاني "تخت سليمان" تکاب به دليل اهميت و جايگاه تاريخي آنها در فهرست آثار جهاني به ثبت رسيده اند.

انجام کاوش هاي باستان شناسي در 4محوطه تاريخي آذربايجان غربي

معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگر آذربايجان غربي از آغاز انجام کاوش هاي باستان شناسي در چهار محوطه تاريخي استان طي سالجاري خبرداد و افزود: کاوش هاي باستان شناسي بعد از گذشت سال تعطيلي مجدد در استان از سرگرفته شده است.

محمد فتحي  با بيان اينکه آذربايجان غربي با دارا بودن بيش از 1200محوطه تاريخي يکي ازاستانهاي مطرح در زمينه کاوش هاي باستان شناسي به شمار مي رود ادامه داد: اين کاوش هاي باستان شناسي در محوطه هاي باستاني و تاريخي ربط سردشت، ربط اروميه، دوز داغي(کوه نمک خوي) و تپه لاوين پيرانشهر انجام مي شود.

وي با تاکيد بر اينکه در اين کاوش هاي باستاني رويکرد گمانه زني براي تعيين حريم اين آثار باستاني و تاريخي اجرا مي شود، افزود: به جز تپه تاريخي ربط سردشت که تاکنون شاهد کاوش هاي زياد باستان شناسي بود انجام کاوش هاي باستان شناسي در سه محوطه ديگر بر پايه گمانه زني براي تعيين حريم استوار است.

فتحي اضافه کرد: بدنبال اولويت گذاري پژوهشگاه سازمان ميراث فرهنگي کشور براي شناخت تاريخي آذربايجان غربي، مطالعات و کاوشهاي باستاني در يک محوطه تاريخ اروميه و سه محوطه تاريخي خوي، سردشت و پيرانشهر از سرگرفته مي شود.

تعيين حريم اولويت اصلي کار باستان شناسان در آذربايجان غربي

وي ادامه داد: اين محوطه ها مربوط به دوره هاي مختلف تاريخي هستند و با توجه به وجود آثار و بقاياي مربوط دوره هاي پارينه سنگي و مفرخ براي شناخت تاريخي آذربايجان غربي و ظرفيت هاي باستاني آن از اهميت بيشتري برخوردار هستند.

معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگر آذربايجان غربي تعيين حريم اين محوطه ها را اولويت اصلي کار باستانشناسي در اين محوطه ها اعلام کرد و افزود :اين مطالعات براي حفاظت از آثار تاريخي منطقه بسيار حياتي و مهم است.

فتحي با بيان اينکه در هر کدام از محوطه هاي تاريخي مذکور يک تيم کامل باستان شناسي که عمدتا از نيروهاي بومي استان هستند حضور دارند اظهارداشت: در اين مطالعات وکاوشهاي باستان شناسي 20باستان شناس و کارشناس باستان شناسي همکاري مي کنند.

معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي و صنايع دستي آذربايجان غربي با بيان اينکه آذربايجان غربي از نظر باستان شناسي از استانهاي مطرح کشور است گفت: بطوريکه 1500اثر تاريخي ثبت شده در اين استان، 1200اثر مربوط به محوطه ها و تپه هاي باستاني است.

سالانه 4الي 5محوطه تاريخي آذربايجان غربي کاوش مي شود

فتحي اعتبار اختصاص يافته براي انجام کاوش هاي باستاني در چهار محوطه تاريخي استان طي سالجاري را 800ميليون ريال اعلام کرد و افزود: هر سال بر اساس اعتبار اختصاص يافته چهار الي 5محوطه تاريخي و باستاني استان مورد کاوش و مطالعه باستان شناسي قرار مي گيرد.

وي با اشاره به ضرورت انجام کاوش هاي باستان شناسي در محوطه هاي تاريخي استان اظهارداشت: در حال حاضر تمامي محوطه هاي تاريخي استان نيازمند مطالعه و نيز تعيين حريم هستند.

معاون ميراث فرهنگي اداره کل ميراث فرهنگي و صنايع دستي آذربايجان غربي قديمي محوطه تاريخي استان را تپه اهرنجان قبا با 9هزار سال قدمت برشمرد و عنوان کرد: اين تپه در داخل شهر سلماس قرار گرفته و حدود چهار متر از سطح زمين هاي اطراف ارتفاع دارد. اين تپه يکي از قديمي ترين سکونتگاه هاي جوامع بشري استان در اواخر هزاره هفتم و هزاره هشتم قبل از ميلاد مسيح به شمار مي رود.

فتحي گفت: تپه اهرنجان که در منطقه به "کول تپه سي" يا تپه خاکستري موسوم است قردار دارد با قدمت 9هزار ساله زندگي جمعي در منطقه را مشخص مي کند بنا به اعتقاداتي جزو نخستين روستاهاي منطقه محسوب مي شود.

وي ياد آور شد: بر اساس کاوشها و مطالعات انجام شده علاوه بر قطعات سفال هاي دوره نوسنگي تعدادي مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگي، تيغه هاي آبسيدين، انواع سردوکها و ادوات ساخته شده از استخوان حيوانات نيز از سطح اين تپه جمع آوري شده است.

فتحي افزود: بيشتر ظروف اهرنجان را انواع کاسه هاي ساده و سبو تشکيل مي دهند و بعضي از کاسه هاي اهرنجان داراي لوله کوتاهي در زير لبه هستند که شبيه آنها تاکنون در هيچ محل باستاني ديده نشده است.

 شهر ربط خواستگاه موساسير شاهد فصل 9کاوش خواهد بود

وي در خصوص تپه تاريخي ربط سردشت نيز گفت: ربط خاستگاه دولت شهر موساسير يکي از مراکز مهم حکومتي فدراسيون ماناها است، همچنين ربط نقطه اتصال تمدن آشور، اورارتو با دولت مانايي بوده اين منطقه تا سال 1342همراه با شهر سردشت از بخش‌هاي تابعه شهرستان مهاباد بوده‌اند.

فتحي گفت: تپه ربط در شهرستان سردشت و در کنار رودخانه‌ي «زاب» قرار دارد، اين تپه در سال 1364توسط دکتر کارگر شناسايي شد و در سال 1384، باستان‌شناسان نخستين فصل کاوش اين محوطه‌ي 25هکتاري را به‌پايان رساند و آثار ارزشمندي از دوره‌ي عصرآهن در آن به‌دست آوردند هم اکنون فصل ? کاوش ها در اين منطقه در حال انجام است.

وي در خصوص تپه ربط اروميه و نيز تپه لاوين پيرانشهر نيز گفت: تپه تاريخي لاوين در 10کيلومتري شهر پيرانشهر و در روستاي لاوين از توابع پيرانشهر قرار دارد که بر اساس شواهد موجود داراي قدمت تاريخي هزاره ي اول پيش از ميلاد است و تپه تاريخي ربط اروميه نيز بعد از انجام گمانه زني ها و کاوش هاي تعيين حريم تحت مطالعه قرار مي گيرد.

فتحي تعيين حريم را از اولويت کاوش هاي باستاني در تپه دوز داغي (کوه نمک) خوي دانست و گفت: اين تپخ تاريخي مربوط به عصر برنز است و در شهرستان خوي، بخش رهال، روستاي امير بيک واقع شده است.

همين ويژگي ها موجب شده تا آذربايجان غربي از تعداد زيادي از آثار و بناها و محوطه هاي باستاني برخوردار شود که تاکنون افزون بر يک‌هزار و 470اثر استان در فهرست آثار ملي ثبت شده است.‌