احرارنيوز:هنر ??? ساله ورني مغان در حالي از چشم بازارهاي جهاني پنهان مانده که به عقيده کارشناسان ارزش افزوده صادرات اين محصول در برنامه ريزي ها مورد غفلت است و دود آن به چشم ?? هزار بافنده مي رود.
ورني يكي از دست بافتهاي عشايري است كه در ايلات شاهسون و قره داغ مغان توليد مي شود و يك نوع گليم فرش نماست.
اين صنعت دست که ميانه گليم و فرش بوده و به دليل زيبايي منحصر به فرد در طرح هاي ذهني شهرت دارد اين روز ها ?? هزار بافنده در استان اردبيل را به خود مشغول ساخته و زيبايي نقش و نگار آن در حالي گردشگران خارجي سفر کرده به اردبيل را متحير مي سازد که در بازارهاي جهاني جايگاه مطلوبي کسب نکرده است.
مشکلات بخش فروش و صادرات ورني از جمله دغدغه هايي است که اين روزها نگراني کارشناسان را به دنبال دارد و برخي معتقدند در وضعيتي که بافته هاي دستي به عنوان اصلي ترين حوزه توليدات صنايع دستي اردبيل محسوب مي شود براي معرفي ورني برنامه هاي اجرايي فعلي کافي نيست و نگاه عميق تري براي توسعه بازار اين محصول مورد نياز است.
تا جايي که همين غفلتها موجب شده توليدات رقيب در کشورهاي ديگر براي تصاحب بازار قد علم کرده اند و در اين ميان زحمت دختران و زنان بافنده عشاير بي آنکه سودي درخور نصيب آن ها کند با زيرکي رقبا به حاشيه رانده مي شود.
قدمت قابل توجه ورني مغان
برگزاري جشنواره ملي ورني مغان طي هفته هاي اخير فرصتي براي بازکاوي اين صنعت دست فراهم ساخت. هر چند در آن مقطع رئيس ميراث فرهنگي شهرستان پارس آباد هدف برگزاري اين جشنواره را معرفي گسترده ورني مغان عنوان کرد اما به عقيده کارشناسان تداوم برنامه هايي از اين دست البته با تدابير عميق تر ضروري است.
به گفته کارشناس جغرافيا و برنامه ريزي توريسم خاستگاه ورني منطقه قره باغ و وجه تسميه آن از شهر شوماخي آذربايجان است و در دنيا در منطقه قفقاز، جمهوري آذربايجان، تركيه، مغان و برخي نقاط ديگر ايران مانند ساوه و بيجار، كرمان و مناطق قشقايي توليد مي شود.
بهنام فتحي با تاکيد به اينکه سابقه ورني در مغان به ??? سال قبل مي رسد، افزود: اين صنايع دستي در ايران به ورني و در تركيه و آذربايجان به سوماك معروف است و در اين سه کشور فقط در بافت نقوش تفاوت هايي وجود داشته و در رنگ هاي مورد استفاده تفاوت هايي با هم دارند.
بر اساس مطالعات اين کارشناس ورني عمدتاً در منطقه شمال شرق استان آذربايجان شرقي و در شهرستان هاي اهر و کليبر و همچنين شهرستان هاي مشگين شهر، گرمي و پارس آباد استان اردبيل توسط عشاير شاهسون و برخي يکجانشينان منطقه بافته مي شود.
علاوه بر استانهاي اردبيل و آذربايجان شرقي در ساير مناطق کشور مانند استان هاي کرمان، فارس و چهار محال و بختياري گليم هايي مشابه ورني بافته مي شود.
فتحي تاکيد دارد که با توجه به اينکه ايلات افشار، بچاقچي و قشقايي جزء عشاير ترک زبان هستند که طي دوران حکومت صفويه عمدتاً از آذربايجان به مناطق ياد شده انتقال يافته يا مهاجرت کرده اند، از اين نظر نيز مي شود گفت خاستگاه اصلي اين صنعت منطقه عشايرنشين آذربايجان بوده که از آنجا به برخي ديگر از مناطق ايران زمين گسترش يافته است.
داستان هاي ذهني دختران بافنده
آنچه که طي سال گذشته ميراث فرهنگي استان اردبيل را ملزم به تدوين کتاب ورني مغان کرده صرفا قدمت اين صنعت دست نيست. تمايز ورني با ساير بافته ها استفاده نکردن از نقشه و بافت به شکل ذهني است.
تا جايي که نقشه هاي ورني بيشتر الهامي از طبيعت و ذهني بوده و در واقع نمايانگر جلوه هايي از محيط زيست، خصوصيات رواني بافنده، طبقه بافنده و به طور كلي منعكس كننده محيط اعتقادات و باورهاي توليد كنندگان است.
مفاهيم و مضاميني چون جانوران، انسان، زمين، کوه، دريا و، ... در ورني مشاهده مي شود. نقوش بافته شده در ورني ها تنها در يک طرف آن (روي ورني) قابل مشاهده است و قسمت پشت آن (زير ورني) از نخ هاي رنگين انباشته مي شود که به صورت نامنظم و پراکنده رها شده است.
به گفته اين کارشناس جغرافيا و برنامه ريزي توريسم به واسطه آنکه بيشتر نقوش ورني کمتر تکرار يا کمتر مانند همديگر بافته مي شوند و قرينه بافي دقيق چون فرش ندارد، خود داراي يک نوع اصالت در نقوش است.
فتحي مي گويد: تنوع و کثرت نقوش، گوناگوني و فراواني رنگ ها را به همراه دارد و رنگ هايي که حاصل دريافت هاي حسي از طبيعت اطراف است و سرشار از پختگي، سر زندگي، شادي و هماهنگي بوده و اغلب طبيعي و از منابع قابل دسترس بافندگان تهيه مي شوند.
معرفي آنچه که هست در نمايشگاه ها
غفلت از امتيازات ورني موجب فروش اين محصول به قيمت هاي نازل در بازار هاي استان شده است و تنها گشت و گذار کوچکي در فروشگاه هاي صنايع دستي سطح شهر اردبيل و ساير شهرستان ها نشان مي دهد بافته هاي دستي که گاها ماه ها زمان صرف آن شده به قيمت هاي بسيار کمتر از نمونه هاي مشابه صنايع دستي ساير استان ها به فروش مي رسد.
معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي استان اردبيل در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به برنامه هاي اين سازمان در راستاي معرفي و توسعه بافته هاي ورني در استان گفت: در اين خصوص امسال جشنواره ورني مغان را به صورت منطقه اي و با حضور هشت استان کشور در منطقه عشايري اردبيل برگزار کرديم.
علاوه بر حضور توليدکنندگان ورني مغان در نمايشگاه هاي داخلي، سال گذشته فعالان اين رشته هنري در بيش از چهار نمايشگاه بين المللي نيز حضور يافتند.عليرضا دباغ عبداللهي اهداف اين جشنواره را معرفي بافته هاي ورني در منطقه، رقابت توليد کنندگان، ارتقا کيفي محصولات توليد شده، بازاريابي و توسعه عرضه اين محصول و... عنوان کرد و يادآور شد: پيش بيني مي شود اين برنامه در روند تحرک و اقتصادي شدن توليدات ورني در استان اردبيل تاثيرگذار باشد.
وي ادامه داد: همچنين در راستاي معرفي برند ورني مغان در کشور و خارج از کشور کتاب «ورني مغان» چاپ و در آستانه انتشار عمومي است و بزودي در اختيار علاقمندان و مراکز مرتبط قرار خواهد گرفت.
به گفته معاون صنايع دستي و هنرهاي سنتي ميراث فرهنگي استان ريشه يابي، نحوه بافت، ارائه نقشه هاي منطقه اي ورني، تشريح کيفيت بافته هاي ورني در استان و ساير مناطق، تحليل جايگاه ورني مغان در کشور و در کشورهاي ديگر و در مجموع معرفي اين محصول صنايع دستي از موضوعات اين کتاب اختصاصي است.
وي همچنين در راستاي معرفي ورني مغان به حضور فعالان و توليدکنندگان اين محصول در نمايشگاه هاي بين المللي اشاره کرد و بيان داشت: علاوه بر حضور توليدکنندگان ورني مغان در نمايشگاه هاي داخلي، سال گذشته فعالان اين رشته هنري در بيش از چهار نمايشگاه بين المللي نيز حضور يافتند.
عبداللهي با بيان اينکه در اين نمايشگاه ها تلاش شده که دو برند ورني مغان و گليم عنبران را به جهانيان معرفي کنيم، ادامه داد: نمايشگاه هاي باتومي گرجستان، برلين آلمان و باکو و گنجه جمهوري آذربايجان از جمله نمايشگاه هايي بود که بافندگان ورني استان محصولات خود را در آن عرضه و به نمايش گذاشتند.
وي تاکيد کرد که ارديبهشت ماه امسال نيز از سوي بخش خصوصي و با حمايتهاي دولتي و ميراث فرهنگي غرفه اي در نمايشگاه فلورانس ايتاليا براي معرفي اين محصول ارزشمند اختصاص يافته بود.
اين مسئول متذکر شد: ميراث فرهنگي استان اردبيل تلاش کرده که در فرصت هاي مختلف مجموعه صنايع دستي استان به ويژه دو برند ورني مغان و گليم عنبران را به گردشگران و علاقمندان معرفي کند که اين مهم در ايام نوروز و ورود گردشگران به استان نيز با برنامه ريزي قبلي اعمال شد.
وي با اشاره به چاپ و توزيع بروشور ويژه ورني مغان براي گردشگران و مسافران ورودي به استان عنوان کرد: قصد ما اين است که هر کجا امکان داشته باشد براساس ظرفيتهاي خود اين محصول را معرفي و بازار فروش آن را توسعه دهيم.
عبداللهي در پاسخ به حمايتهاي اعمال شده از سوي دولت براي فعالان اين رشته هنري افزود: سال قبل بالغ بر ?? ميليارد ريال تسهيلات کم بهره بانکي به فعالان رشته هاي ضنايع دستي اختصاص داديم که رقم دقيق تسهيلات ارائه شده به بافندگان ورني هنوز استخراج نشده است.
وي پرداخت شش ميليارد و ??? ميليون ريال از سوي صندوق قرض الحسنه مهر امام رضا (ع)، سه ميليارد و ??? ميليون ريال در قالب مشاغل خانگي و چهار ميليارد ريال از منابع بانکي را از جمله تسهيلات پرداخت شده به فعالان صنايع دستي استان برشمرد.
تاکيدات اين مقام مسئول به حضور ورني در نمايشگاه ها و چاپ کتابي در خصوص آن هر چند تاثير گذار به عقيده برخي کارشناسان کافي نيست و برخي مشکلات بازار فروش ورني را موشکافي نمي کند.
غفلت از تحليل دقيق بازار
پراکندگي توليدات، استفاده از رنگ هاي شيميايي به جاي رنگ هاي طبيعي و گياهي، فصلي بودن توليدات ورني و تعدد و كوچكي و پراكندگي واحد هاي توليد ورني از مشکلات توليد هدفمند اين صنعت دست محسوب مي شود.
در عين حال بي توجهي به سلايق مصرف کننده موجب شده است اغلب توليدات براي مصرف خودي و شخصي بافنده بوده و کمتر فروش مورد توجه قرار گيرد.
کارشناس صنايع دستي معتقد است با توجه به تغيير نوع زندگي ضروري است نوع مصرف صنايع دستي نيز تغيير يافته و به شکل هاي جديد مورد توجه قرار گيرد.
نازنين محمدي معتقد است از جمله نقاط پنهان در امر سرمايه گذاري آگاهي و اطلاع رساني به بافندگان در راستاي دريافت سلايق روز بازار است.
اين کارشناس تاکيد دارد که کشورهاي رقيب از اين اشتباه دوري کرده اند و به تبع نتايج بهتري را نيز کسب کرده اند.
در تائيد اظهارات اين کارشناس بايد گفت در حال حاضر سهم قابل توجهي از ورني در مغان براي مصرف فردي و نه فروش بافته مي شود.
کارشناس جغرافيا و مطالعات توريسم مي گويد: تعداد خانوار در ايل شاهسون چهار هزار و ?? نفر و ارسباران سه هزار و ??? مورد است که بر اساس آمار هاي استخراج شده ??.?? درصد از خانوارهاي ايل شاهسون و ??.? درصد از خانوارهاي ايل ارسباران در زمينه توليد گليم و ورني مشغول هستند.
فتحي تاکيد دارد که ??.? درصد از توليدات صنايع دستي ايل شاهسون براي خود مصرفي و فقط ??.? درصد براي فروش است و در ارسباران ??.? درصد براي خود مصرفي است.
اين آمار مقايسه اي نشان مي دهد توليد هدفمند ورني براي فروش در استان اردبيل حتي از استان هاي همجوار نيز عقب مانده و سرمايه گذاري در اين راستا مطلوب نبوده است.
همچنين معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل تاکيد دارد که ورني، گليم و فرش اردبيل بدون توجه به درخواست بازار بافته مي شود.
صنايع دستي تقاضا محور است
صديف بيگ زاده در خصوص مشکلات صادرات ورني اولين پله را بي توجهي به نياز بازار دانست و گفت: متاسفانه در استان توليد کننده بي توجه به نياز بازار توليد مي کند و سپس در بازار خارجي به دنبال خريدار مي گردد.
وي با تاکيد به نگاه سنتي حاکم در حوزه توليد و فروش، اضافه کرد: اينکه گفته مي شود کشورهاي ديگر بازار را به دست مي گيرند به اين دليل است که با تحليل هاي دقيق نيازهاي بازار را احصا کرده و در راستاي اين نيازها اقدام به توليد مي کنند.
معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل معتقد است چنين نگاهي به ويژه براي محصولات سليقه اي از جمله صنايع دستي ضروري است و صنايع دستي بايد کاملا سليقه محور باشد و موضوع انبارداري به کل حذف شود.
بيگ زاده در تشريح اين ديدگاه خود تصريح کرد: انبارداري به منزله اين است که ما جنسي داريم که روي دستمان مانده و به دنبال خريدار براي آن هستيم در حالي که در دنيا اين شيوه منسوخ بوده و توليد کنندگان موفق به اين شکل اقدام به توليد نمي کنند.
وي تاکيد کرد: در واقع با حذف انبار توليد کننده از بازار متناسب با نيازش سفارش مي گيرد و سريعا اين سفارشات را بدون انبارداري تحويل مي دهد.
حلقه هاي مفقوده صادرات
طي سال هاي اخير دستگاه هاي متولي با اعطاي وام هاي مقطعي مسئوليت حمايت از هنر ??? ساله را بر خود تمام شده دانسته اند، معرفي اين محصول به بازارهاي جهاني يعني آنجا که قرار است سود‌آفرين باشد چندان مطلوب نبوده و حداقل در وضعيت فعلي موفقيت هاي درخوري به دنبال نداشته است.
به طوريکه به اذعان معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي استان اردبيل نبود ارزياب در گمرک براي صنايع دستي از جمله معضلاتي است که صادرات صنايع دستي را با مشکل مواجه ساخته است.
معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل نيز تاکيد دارد که از جمله مشکلات اصلي چرخه فروش صنايع دستي در اين استان نبود شرکت هاي مديريت صادرات است که مي توانند به عنوان واسط بازار و توليد کننده عمل کنند.
بيگ زاده با بيان اينکه در اين شرکت ها افراد تخصص تجارت دارند، اضافه کرد: در واقع بازارهاي شناسايي شده به توليد کننده و بالعکس از طريق اين شرکت ها معرفي مي شوند.
وي افزود: اين در حالي است که بخشي از وظيفه اين شرکت ها توسط رايزن بازرگاني انجام مي شود و متاسفانه اجرا به شکل ناقص و دست و پا شکسته است.
وي تاکيد دارد که در روند فروش محصولات ما به جاي کشش بازار در ابتدا توليد مي کنيم و سپس در نمايشگاه ها و ساير فرصت ها به دنبال خريدار هستيم در حالي که روال فروش کشورهاي موفق درست بر عکس است.
از سويي موانع صادرات که بيشتر به تعبير فعالان اين حوزه بورکراسي اداري است درست آنجا که متوليان پاي خود را کنار کشيده اند، دست دلالان و سفارش دهندگان ورني را باز گذاشته تا اين محصول به جاي سود آفريني به بافنده و زحمت کش اصلي سود فروش خود را نصيب جيب اين گروه ها سازد.
عدم آشنايي توليد کنندگان با فرايند صادرات و توليدات پراکنده که به شکل انبوه نرسيده به تعبير کارشناسان از ديگر مشکلات موجود است که مانع از سهم خواهي اين هنر منحصر به فرد در بازارهاي جهاني شده است.
تبديل نمايشگاه به خرده بازار
به عقيده کارشناس جغرافيا و برنامه ريزي توريسم افزايش سطح آگاهي بافندگان، ارائه تسهيلات به صورت قرض الحسنه با كارمزد پايين، راه اندازي و حمايت از تشكل هايي چون شركت هاي تعاوني به منظور خريد، ايجاد کاربري هاي جديد در ورني، بازاريابي و تامين مواد اوليه کيفي از جمله راهکارهاي حمايتي از ورني مغان است.
فتحي تاکيد دارد در کنار اقدامات پايه اي در توليد و فروش مطلوب جشنواره ها و نمايشگاه هاي صنايع دستي مي تواند در معرفي اين محصول تاثير گذار باشد.
در واقع به عقيده کارشناسان برگزاري نمايشگاه ها در حالي که توليدات براي فروش آمادگي کافي ندارد و به نيازهاي بازار بي توجه است مصداق آب درهاون کوبيدن بوده و نمي تواند جهشي را به دنبال داشته باشد.
تا جايي که معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل برگزاري نمايشگاه ها به شکل فعلي را مطلوب نمي داند و معتقد است نمايشگاه مکاني براي بازاريابي و نه فروش است.
معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل تاکيد دارد که همين خلاء ها موجب شده است صادرات صنايع دستي از گمرکات استان به صفر سوق پيدا کند.بيگ زاده با ذکر مثالي به کشور آلمان اشاره کرد که کشور نمايشگاهي جهان است و با برگزاري نمايشگاه ها سلايق بازار را مطالعه و تحليل مي کند و همين موجب شده بعد از آمريکا بيشترين صادرات را داشته باشد.
وي افزود: در وضعيتي که در نمايشگاه ها به دنبال خريدار هستيم غرفه داران موفق نسبت به شناسايي بازار اقدام مي کنند تا بدانند مشتري به دنبال چيست و چه چيزي نظر وي را تامين مي کند.
معاون توسعه تجارت خارجي سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبيل تاکيد دارد که همين خلا ها موجب شده است صادرات صنايع دستي از گمرکات استان به صفر ميل کند و بيشترين صادرات محصولات صنايع دستي ما از گمرکات تهران و آذربايجان شرقي انجام شود.
وي دليل اين اتفاق را علاقه تاجر به فعاليت در اين گمرکات مي داند و معتقد است نبود گمرک تخصصي و نبود ارزياب به مشکلات دامن زده است.
کتاب ورني مغان در حالي به گفته مسئولان ميراث فرهنگي استان طي ماه آينده در يک هزار جلد منتشر مي شود که کارشناسان اين اقدام را گام اول حمايت از هنر ديرينه دشت مغان مي دانند و منتظر گام هاي بعدي نهادهاي برنامه ريز هستند.
گزارش: ونوس بهنود