عمارت ذوالفقاري در يکي از محلات قديمي شهر زنجان موسوم به محلة «دالان آلتي»در ضلع شمالي سبزه ميدان و مسجد جامع قرار دارد. اين بنا ساختمان مسکوني و اداري حکمران زنجان بوده و از مجموعه بناهاي اندروني و بيروني و بخشهاي مختلفي تشکيل يافته بود. از اين مجموعه در حال حاضر فقط عمارت بيروني باقي مانده که به نام «عمارت محمود خان ذوالفقاري»معروف است.

بنا به رواياتي اين خانه توسط سردار اسعدالدوله (پدر محمود خان) دراواخر حکومت قاجار بنا گرديده و پس از وي محمودخان در آن اقامت داشته است. درگذشته اين بخش از شهر زنجان محله­ي اعيان نشين بوده و مجموعه بناهايي در سبک و الگويي همسان همچون خانه وزيري، خانه خديوي، عمارت دارايي و... در اين محل ساخته شده بود

عد از انقلاب اسلامي، با ثبت اين بنا در فهرست آثار ملي کشور به دليل متروک ماندن و عدم مراقبتهاي لازم آسيب فراواني ديد. در جريان توسعه و تعريض خيابان طالقاني ديوار و سردر ورودي بنا به طور کامل تخريب گرديد.

در سالهاي اخير نيزبا اجراي طرحهاي عمران شهري، آسيب زيادي به بنا وارد آمده است. از جمله با احداث خيابان زينبيه و عبور آن از داخل حياط عمارت، قسمتي از عرصه  بنا از بين رفت و بخش عمده ديگر به پارك تبديل شد.

در سال ???? ميراث فرهنگي استان زنجان تصميم به حفاظت و مرمت عمارت ذوالفقاري گرفت و در اين راستا بناي مذکور در چندين مرحله مرمت و باز سازي شد.

با انتقال مجموعه آثار بدست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال???? موزه موقت موميايي­ها در اين مکان بوجود آمد و در سال ???? اولين موزه باستانشناسي استان زنجان در عمارت ذوالفقاري افتتاح شد.

مسئول روابط‌عمومي اداره‌کل ميراث‌فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري استان زنجان گفت:  بناي عمارت ذوالفقاريدر تاريخ ??/??/??به شماره ???? در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است.

غلامرضا نجفلو ، افزود:  بخش باستان شناسي موزه  داراي بخش پيش از تاريخي : در اين بخش اشياء دوره پيش از تاريخي مکشوفه از استان زنجان از محوطه هاي تپه نور سلطانيه مربوط به هزاره پنجم ق م و تپه خالصه خرمدره مربوط به هزاره ششم ق م و سها چاي تپه مربوط به هزاره چهارم ق م نگهداري مي شوند اين اشياشامل انواع کاسه هاي سفالين ساده و منقوش انواع ابزار سنگي بنام ميکروليت وابزاراستخواني و پيکرک هاي حيواني است

وي ادامه داد: بخش تاريخي  موزه که  در اين بخش انواع ظروف سفالين عصر آهن مکشوفه از زنجان شامل انواع سفالهاي خاکستري و نخودي -ظروف سفالين لعابدار دوره اشکاني -انواع خمره هاي ذخيره آرد-انواع ابزار جنگي از جنس مفرغ شامل سرگرز و پيکان -سرپيکان و شمشير هاي ساده و منقوش است

نجفلو  افزود:  بخش اسلامي  در اين بخش انواع اشياء دوره اسلامي شامل پي سوزهاي ساده و لعابدار دوره ايلخاني -کتب خطي با موضوع مذهبي و ستاره شناسي -کاشي هاي ستاره اي و زرين فام مکشوفه از گنبد سلطانيه -سکه هاي دوره هاي مختلف تاريخي نگهداري مي شوند.

مردان نمــكي معدن چهره آباد

مرد نمكي ?: با وجود كشف استثنائي مرد نمكي ? در سال ???? متاسفانه تلاش چنداني براي تعطيل کردن استخراج مكانيكي و لغو بهره برداري از معدن صورت نگرفت. در پائيز ???? معدن كاران در حين كار با بولدوزر مجددا با بقاياي اسكلت انساني مواجه شدند كه به دليل كار با بولدوزر تا حد زيادي متلاشي شده بود. با جستجوي معدن كاران در ميان خاكهاي آشفته علاوه بر جمع آوري قسمتهايي از بقاياي انساني تكه تكه شده، شماري اشيا به دست آمد كه توسط بهره بردار به اداره ميراث فرهنگي و گردشگري استان منتقل شد.

بررسي ­هاي اوليه بر روي بقاياي انساني، كه پس از انتقال به ميراث فرهنگي، مرد نمكي ? نام گذاري شد نشان داد كه اين بقايا متعلق به مردي ميانسال با ميانگين قد حدود ??? سانتي متر بوده كه در جريان ريزش ديواره­ها و سقف تونل كشته شده است. از جمله اشيايي كه همراه اين مرد نمكي يافت شد مي ­توان به تكه سبد و ميخ هاي چوبي، طنابهاي گياهي، منسوجات و ... اشاره كرد.

مرد نمكي ?: كشف اتفاقي مرد نمكي ? و مجموعه­اي از اشيا موجب از سر گيري پژوهش­هاي باستان شناختي در معدن نمك چهر آباد بعد از گذشت ?? سال گرديد بنا براين كاوش در معدن به منظور نجات بخشي آثار و بقاياي باقي مانده ابتدا به سرپرستي امير الهي و سپس ابوالفضل عالي در دي و بهمن سال ???? انجام شد و فصل دوم كاوش نيز در پائيز ???? ادامه يافت.

مرد نمكي ?: بقاياي مرد نمكي ? همچون مرد نمكي ? به صورت اتفاقي و طي كار باطله برداري بولدوزر توسط معدن كاران در سال ???? كشف شد. به دليل كشف موميايي توسط بولدوزر، اين جسد نيز به صورت متلاشي شده، و تكه تكه يافت شد.

(بقاياي موميايي شماره ? شامل: استخوان، لباس و قسمتهايي از بافت نرم فردي بود كه همچون معدنچيان ديگر بر اثر ريزش تونل و سقوط يك سنگ چند تني روي او كشته شده بود.)

مرد نمكي ?: مرد نمكي ? سالم­ترين و كامل­ترين موميايي مكشوفه از معدن چهر آباد است. عليرغم آسيب ديدگي به هنگام مرگ تقريبا بيشتر قسمت­هاي بدن سالم باقي مانده است كه شامل مجموعه استخوان­ها و بافت نرم وي است كه بر اثر از دست دادن آب بدن كاملا خشك شده است. به هنگام كشف جسد در وضعيت دمر قرار داشت. به شكلي كه صورت و قسمت جلوي بدن روي خاك قرار گرفته بود. دست­ها از ناحيه آرنج خم شده دست چپ روي زمين و دست راست در حالت تقريبا مشت شده بود . پاي راست به صورت نيمه باز و پاي ديگر جمع شده در زير شكم قرار داشت. با وجود شكستگي جمجمه در چند قسمت دليل مرگ براساس تحقيقات انجام يافته توسط دكتر شكوهي  با عكسبرداري سي تي اسكن، فشار بر قفسه سينه و پارگي قلب در نتيجه ريزش تونل­ها و ريزش خاك و آوار روي وي بوده است.

اساس تحقيقات انجام گرفته مشخص شد اين موميايي طبيعي، پسر جواني بوده كه به هنگام مرگ حدود ?? سال داشته است. قد اين موميايي ??? تا ??? سانتي متر است. بر گوش­هايش حلقه هايي از جنس نقره ديده مي شود. موهاي سر وي كوتاه و به رنگ خرمايي است. به همراه اين جوان موميايي شده اشياي جالب توجهي نيز كشف گرديد. يكي از اين اشيا چاقوي فلزي با دسته استخواني است كه در غلافي چرمي به كمربند پارچه اي او بسته شده است ازاشياي ديگر مي­ توان به دو كوزه كوچك سفالي سالم اشاره كرد. همچنين ظناب­هاي گياهي، يك مهره كوچك با لعاب ابي، يك پي سوز سالم دود زده، ?? تكه سفال و ... نيز همراه اين جسد يافت شده است.

از ويژگيهاي بسيار مهم اين موميايي طبيعي، لباس كامل است كه برتن او ديده مي­شود. اين لباس از بالا پوشي بلند، يك شلوار و كفش چرمي تشكيل شده است.

مرد نمكي ?: اين موميايي طبيعي در كاوش فصل دوم در حالي يافت شد كه به جز سر بقيه قسمت­هاي بدن زير صخره و سنگ­هاي آواري بزرگ قرار گرفته بود­. شكل جسد نشان مي­داد كه اين شخص نيز همچون نمونه­هاي قبلي بر اثر حادثه­اي كه منجر به تخريب و ريزش تونل گرديده­، كشته و مدفون شده است بر خلاف موميايي نمكي شماره ? بيشتر بافت بدن مرد نمكي ? پوسيده شده و از بين رفته بود بافت نرم فقط در قسمت­هايي كوچك از دو دست، پاها بخش­هايي از صورت، سينه و لگن باقي مانده بود. كم بودن ميزان نمك در اين محيط، نفوذ آب از بالاي كوه به اين بخش از معدن از دلايل اصلي پوسيده شدن زياد مرد نمكي ? است. 

پيش از كاوش­هاي دو فصل ?? و ?? در معدن نمك چهر آباد براساس يافته­هاي سال ?? تصور بر اين بود كه معدن، محل كشته شدن شاهزاده ساساني و يا نماينده هيئت حاكمه اقوام سكايي در سده ? پيش از ميلاد بوده است. اما با كاوش­هاي دو فصل اخير مشخص گرديد كه همه موميايي­هاي مكشوفه از معدن كارگران و معدن كاراني بودند كه در نتيجه ريزش معدن و فرو ريختن ديواره­ها و سقف و تونل­ها كشته و مدفون شده ­اند.

طبق كاوش­هاي انجام يافته همچنين مشخص شد كه معدن از حدود نيمه هزاره اول شناسايي شده است. براساس آزمايشات ساليابي كربن ?? مشخص شد كه مرد نمكي ?، ?، ?، مربوط به دوره هخامنشي با قدمت حدود ???? سال و مرد نمكي ?، ?، مربوط به دوره ساساني، با قدمت حدود ???? تا ???? سال قبل است. بنابراين با توجه به شواهد و مدارك موجود، ريزش تونل­هاي معدن چهر آباد، دست كم دوبار رخ داده است.

نخستين بار در حدود ???? سال پيش و به هنگام فعاليت معدن كاران بخش بزرگي از تونل­هاي معدن ريزش و در آن مردان نمكي ?، ?، ? كشته شده­اند و سپس با گذشت چندين قرن سال دوباره حادثه­اي ديگر در معدن نمك رخ داده و در نتيجه آن مردان نمكي ?و? نيز كشته و مدفون شده ­اند.

در حال حاضر به استثناي موميايي نمكي شماره ? كه در موزه ملي كشور نگهداشته مي­شود بقيه اجساد و اشياي به دست آمده از معدن چهرآباد در موزه ذوالفقاري زنجان در شرايط مطلوب، تحت نظارت كارشناسان مربوط نگهداري مي­ شوند.

همراه با پيکره هاي باقيمانده از مردان نمکي  منسوجاتي نيز از اين مردان نمکي کشف شده که در حال حاضر در موزه مردان نمکي در عمارت ذوالفقاري زنجان به نمايش گذاشته شده است.

مدير کل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان زنجان گفت: بر اساس مطالعات صورت گرفته اين منسوجات متعلق به دوره هخامنشي و ساساني بوده است که در بافت آنها از تکنيک‏هاي متفاوتي در آن دوره استفاده شده است از جنس‏هاي مختلف مو، پشم و نمدي بوده و وجود نقوش مختلف و طرح‏هاي زيبا در بافت اين پارچه‏ ها از ويژگي‏هاي بارز آنها به شمار مي ‏رود

يحيي رحمتي ، افزود: بر اساس بررسي‏هاي به عمل آمده منسوجات کشف شده متعلق به ? هزار و ??? سال قبل بوده است

وي با بيان اينکه منسوجات و پارچه هاي بدست آمده از معدن چهرآباد و هنر و ظرافت بکار رفته در اين پارچه ها نشان از قدمت پارچه بافي  و صنعت نساجي در ايران است، گفت: منسوجات و يافته هاي  بدست آمده  از مردان نمکي چهرآباد شامل دو دوره تاريخي ساسانيان و هخامنشيان است

رحمتي افزود:  مجموعه وسايل و اشيائي از معدن نمک چهرآباد استان زنجان کشف شده‌ که بسيار بي‏ نظير است و اين يافته‏ ها يکي از مستندات قوي حوزه منسوجات کشور از نوع تاريخي به شمار مي‏ رود.

مدير کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان زنجان ادامه داد: منسوجات به دست آمده از معدن نمک چهرآباد براي نخستين بار رونمايي شده و به نمايش گذاشته شده است

رحمتي افزود: منسوجات کشف شده از معدن نمک چهرآباد محل کشف مردان نمکي براي نخستين بار در موزه ايران باستان کشور به نمايش گذاشته مي‏ شود.

مدير کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان زنجان گفت: منسوجات يافته شده در همايش باستان‌شناسي ايران در تهران نيز رونمايي خواهد شد و قدمت اين منسوجات و ظرافت به کار رفته در بافت آنها بر اهميت آنها بيش از پيش مي افزايد که مورد توجه باستان شناسان وکارشناسان اين رشته است.

.

.

.