بازي‌هاي بومي و محلي از کهن‌ ترين نمادهاي فرهنگي و ملي مردم مناطق مختلف به شمار مي رود نمادهايي که در کنار سرگرمي کهن‌ ترين ريشه‌هاي فرهنگي آداب و رسوم مردم يک منطقه را بيان مي‌ کند ولي متاسفانه غفلت و بي توجهي مديران و مردم موجب شده اين گنجينه مهم فرهنگي و هويتي در استان جاي خود را به دنياي مجازي دهد.

بازي هاي بومي و محلي كه به ارث رسيده از فرهنگ و سنن اجداد مردمان ساكن در اين بخش مرزي ايران هستند علاوه بر داشتن ويژگي‌هاي جسماني و ورزشي اغلب داراي خصوصيات مهمي در جهت پرورش روحيه جوانمردي، شجاعت، استقامت و اين قبيل آثار تربيتي مهم بوده و نمادي از فرهنگ اصيل ايراني به شمار مي روند، بازي هايي که از اجداد اين مرزداران سينه به سينه منتقل شده تا همواره پايه ايجاد شادي براي مردمان اين مرز و بوم باشند.

متاسفانه فرآيندهاي رشد و پيشرفت تکنولوژي و ماشيني شدن زندگي موجب شده که امروزه بر توجه ويژه به امر ورزش به‌ عنوان يکي از مهم ‌ترين ضروريات زندگي از اين جهت کمتر توجه شود بي توجهي که بي شک به دليل کارکردهاي مختلف ورزش، استفاده از آن در جهت توانمند کردن جامعه صدماتي جبران ناپذير در پي خواهد داشت.

هرچند دنياي مجازي و بازي هاي يارانه اي مدرن براي انسان معاصر هيجان انگيز است ولي آنچه که بازي هاي بومي و محلي را خاص مي کند تزريق روح همکاري جمعي و نوع دوستي در ميان مردم بود که متاسفانه امروزه بيشتر بازي هاي غربي و مدرن روح فرد گرايي را در بازي ها به همراه داشته و با ايجاد رقابت براي عنوان هاي مختلف هيجان و سرزندگي و سلامت اخلاقي را از بازي ها گرفته است.

بازي هاي مدرن نه تنها وسيله اي براي سرگرمي و شادابي مردم نيست بلکه بيشتر به ابزاري تجاري تبديل شده است که همين نقاط ضعف و ايجاد بحران هويتي و بي ريشگي فرهنگي موجب روي آوردن و نياز مردمان مناطق مختلف به احياي بازهاي بومي و محلي به عنوان ايجاد کننده روح نشاط، شادابي، همکاري و سلامت اخلاقي در جامعه شده است.

گسترش ورزش هاي کلاسيک موجب از بين رفتن بازي هاي محلي شده است

دبير هيئت ورزشي روستايي و بازي هاي بومي و محلي آذربايجان غربي معتقد است، با گسترش ورزش هاي کلاسيک بسياري از بازي هاي بومي و محلي از رونق افتاده و در حال فراموشي هستند و مي گويد: با همت مسئولان محلي و تخصيص اعتبارات مناسب در سال هاي آتي مي توان گام هاي بسيار مهمي براي احياي اين ميراث گرانبهاي خود برداريم.

پرويز احمد پورز عدم ثبت بسياري از بازي هاي بومي مختص استان آذربايجان غربي انتقاد کرد و گفت: در حال حاضر مقدمات ثبت بازي کشتي آشيرما که مختص شهرستان خوي است، در حال انجام است و اميدواريم با توجه به آمادگي کشورهاي همجوار، با برگزاري مسابقات بين المللي اين رشته شاهد احياي دوباره و ثبت ملي و حتي بين المللي اين رشته براي استان خود باشيم.

وي از برگزاري جشنواره فرهنگي ورزشي با عنوان جام ولايت در طول فروردين ماه سال آينده خبر داد و اظهارداشت: هدف از برگزاري اين جشنواره احياي فرهنگ و آداب و رسوم اجدادي منطقه است که اميدواريم با همکاري مسئولان و اختصاص اعتبارات مناسب بتوانيم به اين هدف دست يابيم.

احمدپور با بيان اينکه جام ولايت شامل مسابقات ورزشي کلاسيک در رشته هاي فوتبال، فوتسال و واليبال و بازي هاي بومي محلي شامل سوارکاري، طناب کشي، هفت سنگ، دال پلان، کشتي آشيرما و کشتي زوران است، افزود: بخشي از مسابقات نيز براي بانوان در نظر گرفته شده و بانوان اين استان مي توانند در مسابقات غذاهاي سنتي شرکت کنند.

وي با اشاره به اينکه تمامي مسابقات بدون اخذ شهريه برگزار خواهند شد، اظهار داشت: تمامي هزينه برگزاري مسابقات از طريق فدراسيون مربوطه و استانداري آذربايجان غربي و با حمايت دهياري ها و سپاه پاسدارا انقلاب اسلامي تامين مي شود و اميدواريم استقبال خوبي را شاهد باشيم.

تاسيس باشگاه فرهنگي و ورزش بومي در مهاباد

دبير هيئت ورزشي روستايي و بازي هاي بومي و محلي آذربايجان غربي همچنين از تاسيس باشگاه فرهنگي و ورزش بومي در مهاباد خبر داد و گفت: اين باشگاه به دنبال احياي ورزش هاي بومي منطقه کردنشين استان است و اگر در تمامي نقاط استان باشگاه هاي مختص احياي سنت هاي گذشته به وجود آيد فرهنگ غني گذشتگان در استان دوباره زنده خواهد شد.

وي جمعيت روستايي استان را بالغ بر يک ميليون و ??? هزار نفر در سه هزار روستا ذکر و عنوان کرد: حدود ?? هزار نفر ورزشکار روستايي و بومي در استان سازمان يافته اند و ?? هيات در سطح شهرستان و شهر و بخش هاي ذيربط در امر ورزش هاي روستايي و بومي فعاليت مي کنند.

احمدپور با اعلام اينکه مدارس بستر مناسبي براي احياي بازيهاي بومي و محلي است بيان داشت: تلاش مي کنيم با امضاي تفاهم نامه با آموزش و پرورش ضمن اجرايي کردن اين ايده گام هاي مثبتي براي احياي بازيهاي بومي و محلي برداريم.

آشنايي با تعدادي از بازيهاي بومي و محلي آذربايجان غربي

تولاما

دايره بزرگى روى زمين مى‌کشند و آن را به هشت قسمت تقسيم مى‌کنند. در سمت چپ و در خارج دايره مربع مستطيلى رسم مى‌کنند که خانه اول بازى است. خانه‌هاى داخل دايره را هم، از ? تا ? شماره‌گذارى مى‌کنند. درست در نقطه  مقابل خانه يک، در آن طرف دايره و در بيرون آن نيم‌دايره‌اى رسم مى‌کنند که جهنم خوانده مى‌شود.

بازيکن اول، سنگ را در خانه  اول مى‌اندازد و خود از روى خانه  اول مى‌پرد و يک پاى خود را در خانه  دو و پاى ديگرش را در خانه سه مى‌گذارد. بعد به خانه  نه مى‌پرد و پاى راست خود را بالا نگه مى‌دارد، خم مى‌شود و سنگ را از خانه  اول برمى‌دارد و از روى خانه  يک به بيرون بازى مى‌پرد. پشت به شکل بازى مى‌ايستد و سنگ را مى‌اندازد. سنگ در هر خانه‌اى افتاد، آن خانه متعلق به بازيکن خواهد بود. اما اگر سنگ او به جهنم افتاد، او سوخته است و ديگرى بازى را شروع مى‌کند. در اين بازى افتادن سنگ يا رفتن پا روى خط موجب باخت بازيکن است. همين‌طور اشتباه گذاشتن پا در خانه .

بش‌داش (پنج سنگ )

در اين بازى نياز به ?? سنگ براى هر نفر است. بازيکنان سنگ‌هاى خود را روى هم مى‌ريزند. يکى از آنها همه ? سنگ‌ها را در مشت خود گرفته و به هوا پرتاب مى‌کند. در اين فاصله پشت دست خود را زير سنگ‌ها نگاه داشته و هنگامى که سنگ‌ها روى دست او قرار گرفتند، دوباره آنها را به هوا مى‌اندازد. اين‌بار هنگام فرود آمدن، سنگ‌ها را در مشت خود مى‌گيرد و سعى مى‌کند تا جائى که ممکن است تعداد کمترى سنگ بر زمين بريزد. سپس سنگ‌هاى مشت خود را مى‌شمارد. اگر تعداد آنها فرد باشد، بازنده و در غير اين‌صورت برنده مى‌شود و به‌عنوان جايزه، نصف سنگ‌هاى مشت خود را براى خود کنار گذاشته و بقيه را براى دور بعدى بازى مى‌گذارد.

آشيرما (کشتى محلي) (خوي )

کشتى‌گيران با نرمش که همراه با نواختن ساز و دهل است، کار خود را شروع مى‌کنند. پس از نرمش و گرم‌شدن، داور که يکى از پيشکسوتان است، کمربند آنها را آزمايش مى‌کند تا محکم باشد. برنده فردى است که بتواند کمر حريف خود را گرفته و او را بلند کند و به زمين بزند.

جوراب بازي

در اين بازي افراد شركت كننده به ? گروه تقسيم ميشوند.و جورابها را كه وسيله بازي هستند و? جفت مي باشند، مي چينند.يكي از دو گروه به قيد قرعه بعنوان تيم شروع كننده انتخاب مي شود. وجوراب ها راطوري مي چينند كه قسمت باز آنها روبروي خودشان قرار گيرد. وآنگاه يكي از افراد خود را تعيين ميكنند تا با وسيله مخصوص بنام مازوج «مازوو» كه چوبي است گرد وكمي بزرگتر از يك فندق بازي را شروع كند . بدين ترتيب كه فرد مازوج رابه تيم مقابل نشان داده وسپس آنرا طوري در دست ميگيرد كه تيم مقابل آنرا نبيند و شروع به فروع كردن دست خود در جوراب ها مي كند و در يك فرصت مناسب مازوج را طوري در يكي از جوراب ها قرار مي دهد كه نفرات تيم مقابل متوجه نشوند پس از تمام شدن او، نماينده تيم مقابل ويا همه اعضاي آن مي توانند جورابي را كه مازووج در آن قرار دارد پيدا كنند اگر توانستند كه اولين جورابي را كه انتخاب كرده اند و مازووج در آن قرارداشت ?? امتياز مي گيرند و جهت بازي عوض مي شود. اما اگر جوراب را بردارند و بگويند كه مازوج در ان قرار دارد، اما دراصل مازوج در آن نباشد،??امتياز از دست مي دهند.

امكان دارد كه تيم مقابل به وجود مازوج در يكي از جوراب ها شك داشته باشته باشد ، وبراي اطمينان چند تا از جوراب ها كه احتمال دارد خالي باشند ، برداشته ومي گويد اين خالي است پس از چند جورابي كه برداشته ومي گويد خالي است ، ناگهان جورابي كه مازوج در آن است برداشته و مي گويد «گول» كه اصطلاحا يعني مازوج درآن قرار دارد واين جوراب هدف بوده است . در اين صورت تعداد جورابهائي كه دست نخورده مانده اند را مي شمارند و به همان تعداد امتياز مي گيرند وخود آغازگر بازي مي شوند.سقف امتيازات اين بازي مشخص نيست و دوتيم با توافق همديگر قبل از شروع بازي امتيازي را بعنوان ملاك پايان بازي انتخاب مي كنند وهر تيمي كه زودتر توانست به اين امتياز برسد برنده است.

................................................................

گزارش: سکينه اسمي - محمد پاشازاده