به گزارش احرار به نقل از مهر، خشکي از راه رسيد و رخت سپيد بر قامت درياچه کرد؛ کاشت چغندرقند، کار دستمان داد. سد پشت سد زديم تا مبادا پاي کشاورزي مان لنگ بماند، دخالت بي حد و حصر بشري افزايش يافت. تصاوير ماهواره‌اي هر روز محوتر شد و اينگونه فهميديم که اگر روزي درياچه اروميه خشک شود ديگر نمي‌توانيم نفس بکشيم. درياچه اروميه که مي‌گويم حرف امروز و فردا نيست، شايد براي برخي حسرت باشد حسرت روزهايي که درياچه مرگ خود را به انتظار نشسته بود و ما هم‌چنان تيشه بر ريشه نگين فيروزه‌اي آذربايجان زديم؛ اگر بگويم رو به احتضار بود بيراه نگفته‌ام.

بچه که بودم وقتي صحبت از اروميه مي‌شد ذهنم ناخودآگاه سمت نقل بيدمشک اروميه پر مي‌کشيد بزرگ‌تر که شدم فهميدم، اروميه دومين درياچه شور جهان است و نگين فيروزه‌اي آذربايجان نام گرفته است؛ شور است اما به همان اندازه شيريني نقل‌هايش، برايم شيرين است.

روزها و سال‌ها گذشت تا اينکه باران باريد، آب راه خود را پيدا کرد و به درياچه اروميه سرازير شد چشمانم را روي هم مي‌فشارم و باز مي‌کنم تا چيزي که مي‌بينم رؤيا نباشد اگر بخواهم درياچه اروميه را توصيف کنم مي‌گويم رنگ خوش فيروزه‌اي و انتهايي که گويي به آسمان دوخته شده است. از قديم گفته‌اند قطره قطره جمع گردد وانگهي دريا شود اکنون حال درياچه اروميه به لطف بارش و رهاسازي آب از سدها خوب است و ضربان زندگي در رگ‌هاي نگين فيروزه‌اي آذربايجان به گوش مي‌رسد.

اين روزها شنيدم طلاي زنده، ميهمان درياچه اروميه است؛ منظورم همان آرتميايي است که شاخص‌ترين موجود زنده اين درياچه بود و بعد از گذشت سال‌ها دوري، حال در ميان امواج زندگي بخش اين درياچه نفس مي‌کشد. حال که موج‌هاي درياچه اروميه دلبري مي‌کنند و کشتي نوح نيز دل به دريا زده، نگين فيروزه‌اي آذربايجان را مي‌توان تبديل به يکي از ظرفيت‌هاي گردشگري نمود.

براي آگاهي از آخرين وضعيت درياچه اروميه، سري به دفتر منطقه‌اي ستاد احياي درياچه اروميه در آذربايجان شرقي زديم.

مدير دفتر منطقه‌اي ستاد احيا در آذربايجان شرقي، تراز درياچه اروميه را طبق آخرين آمار در 21خرداد ماه, 1270/89اعلام کرده و ادامه مي‌دهد: تراز درياچه اروميه با سه آمار مقايسه‌اي نسبت به سال گذشته 106سانتي متر افزايش را از خود نشان مي‌دهد اما آمارها نشان دهنده اين است که نسبت به مهر ماه سال گذشته، 1.63سانتي متر تراز درياچه بالا آمده است. وسعت درياچه اروميه 3 هزار و 231کيلومتر مربع است که در مقايسه با اول مهر ماه سال گذشته اين وسعت نزديک به دو برابر شده است و گفتني است حجم آب موجود در درياچه 5ميليارد و 22ميليون متر مکعب است که در مقايسه با اول مهر ماه، 4ميليارد و 200ميليون متر مکعب افزايش حجم داشته است.

افزايش بارندگي، اقدامات عمراني و تأمين زيرساخت‌ها

خليل ساعي اضافه مي‌کند: عوامل مهمي نظير افزايش بارندگي‌ها در منطقه، اقدامات عمراني و تأمين زيرساخت‌ها براي انتقال آب از حوضه آبريز درياچه اروميه به سمت پيکره درياچه مؤثر بوده که در نهايت تراز درياچه اروميه به 2171/90رسيده است. مطابق آمار، سال گذشته نيز شاهد نزولات جوي بوده‌ايم اما در آن سال‌ها تراز درياچه منفي بوده و آب بر پيکره درياچه وارد نمي‌شد اما خوشبختانه با توجه به اقداماتي که از سوي ستاد احيا و کارگروه ملي نجات درياچه اروميه انجام گرفته، آب به سمت پيکره درياچه، منتقل و باعث افزايش تراز درياچه شده است.

آرتميا براي رشد خود به 250ميلي گرم در ليتر، شوري آب نياز دارد که اين بهترين وضعيتي است که مي‌تواند به حيات خود ادامه دهد.

کاهش شوري آب درياچه اروميه و رشد آرتميا

وي بيان مي‌کند: رهاسازي آب از پشت سد و يا از طريق انتقال از مسيل‌هاي لايروبي شده به سمت درياچه اروميه، مقدار قابل توجهي آب شيرين است که طبيعتاً ورود آب شيرين بر پيکره دريا، غلظت نمک را کاهش مي‌دهد که در نتيجه کاهش غلظت و شوري نمک، محيط مناسب براي رشد آرتميا فراهم مي‌گردد. آرتميا براي رشد خود به 250ميلي گرم در ليتر، شوري آب نياز دارد که اين بهترين وضعيتي است که مي‌تواند به حيات خود ادامه دهد؛ رشد آرتميا در درياچه اروميه نشان از کاهش شوري آب دارد که طبيعتاً هر چقدر بر پيکر دريا آب روانه شود شوري آب کاهش مي‌يابد.

افزايش 2/20سانتي‌متري ارتفاع درياچه تا رسيدن به تراز اکولوژيک

ساعي ادامه مي‌دهد: طبق مطالعات اوليه ستاد احيا درياچه اروميه، تراز اکولوژيک 1274/01است که در مقايسه با تراز کنوني درياچه، اگر ارتفاع درياچه 2.20سانتي متر افزايش يابد، درياچه به تراز اکولوژيک خواهد رسيد که در اين صورت 14/5ميليارد متر مکعب آب بر پيکر دريا وارد و وسعت درياچه 4هزار و 300کيلومتر مربع خواهد بود که نسبت به حال امروز درياچه، 1100کيلومتر مربع وسعت درياچه افزايش پيدا خواهد کرد و برنامه‌هاي ستاد براي احياي درياچه اروميه مطابق با برنامه زمان بندي نهايي خواهد شد؛ اما قابل توجه اينکه همواره بايد از درياچه اروميه مراقبت نمود و به نوعي آن را پايش کرد چرا که سال‌هايي وجود داشت که درياچه به حال خود رها و در بازه زماني ده ساله، 6متر از ارتفاع درياچه کاسته مي‌شد.

اگر ارتفاع درياچه 2/20سانتي متر افزايش يابد، درياچه به تراز اکولوژيک خواهد رسيد

پروژه انتقال آب از کاني سيب و تصفيه خانه‌هاي کلان‌شهرها

مدير دفتر منطقه‌اي ستاد احيا، ضمن تأکيد بر پروژه‌هاي عمراني ميان مدت و بلند مدت، براي تأمين آب مستمر براي احياي درياچه اروميه خاطرنشان مي‌کند: 7کيلومتر از حفاري تونل پروژه انتقال آب از کاني سيب، بافي مانده است که ادامه دار خواهد بود؛ به طوري که سالانه حدود 650ميليون متر مکعب آب به صورت مداوم، بر پيکر دريا وارد خواهد کرد و از طرفي پروژه‌هاي انتقال آب تصفيه خانه کلان‌شهرهاي اروميه، تبريز و برخي شهرهاي کوچک، نزديک بر 850ميليون متر مکعب آب به طور مستمر بر پيکره دريا وارد خواهد شد. روان آب‌هايي که در اثر نزولات و بارش‌هاي جوي صورت گرفته از طريق لايروبي مسيل‌ها به طول ??? کيلومتر در استان‌هاي آذربايجان شرقي و غربي، آب‌ها را به سمت درياچه روانه خواهد ساخت.

وي با اشاره بر روند لايروبي مسيل‌ها و شناسايي آنها توسط شرکت آب منطقه‌اي بيان مي‌کند: اگر تمامي مسيل‌ها لايروبي شود آبي که تا به امروز بر پيکره دريا وارد شده، بيشتر خواهد شد و در نهايت خواهد توانست وضعيت درياچه اروميه را بهتر کند. متولي رهاسازي آب به سمت درياچه اروميه، وزارت نيرو است که بر اساس ميزان آبي که پشت درياچه وجود دارد عمليات رهاسازي را انجام مي‌دهد بدين گونه که کارگروه ملي نجات درياچه اروميه، رهاسازي از هر کدام از سدهاي حوضه آبريز درياچه اروميه را در برنامه ساليانه خود قرار مي‌دهد؛ اما مصوبه ديگري که در اين کارگروه وجود دارد اين است که در صورت افزايش ميزان نزولات جوي، به جاي اختصاص يافتن به بخش کشاورزي، رهاسازي آن به نفع درياچه انجام مي‌گيرد.

رهاسازي آب از سد قلعه چاي و علويان به سمت درياچه اروميه

ساعي اضافه مي‌کند: با توجه به ميزان بارش‌ها و ذوب برف در استان، برنامه رهاسازي از 2سد را جزو برنامه کاري خود قرار داديم که حدود 50ميليون متر مکعب از سد قلعه چاي و هم چنين 33ميليون متر مکعب از سد علويان به سمت درياچه اروميه روانه شد. اما يکي از مهم‌ترين برنامه‌هايي که از سوي سازمان آب منطقه‌اي انجام پذيرفت تنظيم خروجي سد بود تا به يکباره مجبور به رهاسازي آب و خسارات در پايين دست‌ها نشويم؛ سيلاب‌هايي که امسال در جنوب کشور اتفاق افتاد اگر برنامه رهاسازي آب حساب شده بود، قطعاً ميزان خسارات آب گرفتگي به حداقل مي‌رسيد.

وي در پايان بيان مي‌کند: اگر درياچه احيا شود در آن منطقه پتانسيل‌هاي خاصي نظير هتل بندر شرفخانه وجود دارد که سال‌ها به حال خود رها شده بود که اکنون تفکراتي براي بازسازي آن انديشيده شده است. نزديک‌ترين مکان براي تفريح و استراحت براي افرادي که در حوضه آبريز درياچه اروميه هستند، همان درياچه اروميه است که به دنبال هرگونه سفر، رونق اقتصادي نيز صورت خواهد گرفت.

مسئول دبيرخانه تالاب‌هاي استان  با اشاره بر مسيرگشايي رودخانه‌ها وبارش‌هاي مناسب، بيان مي‌کند: با توجه به شرايط موجود و در نتيجه اقدامات خوبي که در راستاي تسهيل ورود آب به پيکره آبي درياچه (ساماندهي و مسير گشايي رودخانه‌هاي مهم حوضه) و هم‌چنين بارش‌هاي مناسبي که اتفاق افتاد، باعث شد که امسال آبگيري خوبي انجام بگيرد و در حال حاضر، تراز آبي درياچه اروميه 89/ 1271را نشان مي‌دهد که نسبت به زمان مشابه سال قبل، 106سانتي متر بالاتر است که در مقياس حجمي مقدار ورودي آب به درياچه از اول سال آبي جاري، نزديک به 4/5ميليارد متر مکعب بوده است.

ايجاد شرايط بيولوژيکي مناسب

يدالله آذرهوا ادامه مي‌دهد: آرتميا به عنوان تنها موجود زنده جانوري درياچه در قسمت‌هايي از درياچه به وفور مشاهده شده است و ورود حجم بالاي آب شيرين به درياچه که به طور عمده از بخش جنوبي وارد درياچه مي‌شود، منجر به کاهش شوري آب درياچه و ايجاد شرايط بيولوژيکي مناسب براي رشد و شکوفايي مجدد آرتميا شده است.

احياي تالاب‌هاي اقماري و جزاير موجود

وي اضافه مي‌کند: درسال‌هاي گذشته شاهد کاهش حضور اين پرنده در درياچه اروميه بوده‌ايم اما اينکه اين پرنده کاملاً منطقه را ترک کرده باشد، اين‌گونه نبود چرا که ما هم‌چنان شاهد حضور تعدادي از اين گونه، در زيستگاه‌هاي حاشيه درياچه خصوصاً مصب رودخانه‌هاي ورودي درياچه بوديم؛ اما با توجه به تأثير افزايش تراز درياچه اروميه بر بهبود زندگي حيات وحش در کوتاه مدت نمي‌توان انتظار داشت که همه پرندگان به منطقه بازگردند زيرا بايد به تدريج وضعيت زيستي در درياچه، تالاب‌هاي اقماري و جزاير موجود احيا شود.

با توجه به تأثير افزايش تراز درياچه اروميه بر بهبود زندگي حيات وحش در کوتاه مدت نمي‌توان انتظار داشت که همه پرندگان به منطقه بازگردند زيرا بايد به تدريج وضعيت زيستي در درياچه، تالاب‌هاي اقماري و جزاير موجود احيا شود.

افزايش حضور فلامينگوها در درياچه اروميه

آذرهوا ضمن تأکيد بر وجود هزاران گونه در درياچه اروميه و زيست‌گاه‌هاي ساحلي اضافه مي‌کند: بر اساس شواهد موجود و متأثر از وفور حضور گونه آرتميا به عنوان يک منبع غذايي مناسب براي فلامينگوها، حضور اين پرنده در درياچه اروميه و مصب رودخانه‌هاي ورودي آن نسبت به زمان‌هاي بحراني گذشته چندين برابر شده است و ما شاهد حضور هزاران قطعه از اين گونه در درياچه اروميه و زيستگاه‌هاي ساحلي آن هستيم.

مشاهده پلنگ نر در جزيره اشک و کبودان

وي در پايان در رابطه با مشاهده پلنگ نر در جزاير اروميه خاطر نشان مي‌کند: در سال‌هاي اخير اين گونه، در برخي از نقاط حوضه از جمله منطقه سهند آذربايجان شرقي نيز مشاهده گرديده است که احتمال مي‌رود با توجه به خشک شدن درياچه اروميه در سال‌هاي قبل وبرقراري ارتباط جزاير درياچه اروميه با خشکي پيرامون آن، حضور يک قلاده پلنگ نر در جزاير درياچه اروميه خصوصاً جزيره اشک و کبودان توسط دوربين‌هاي موجود در منطقه ثبت شده است که فعلاً با توجه به شرايط زيستگاه و امنيت غذايي موجود شرايط حضور براي اين گونه فراهم بوده است. اما براساس ديدگاه صاحب نظران امر بسته به تغيير شرايط و خصوصاً شروع فصل زاد و ولد امکان ترک منطقه نيز وجود دارد.

وقتي صحبت از درياچه اروميه مي‌شود و مي‌گويم نگين فيروزه‌اي آذربايجان، قند در دلم مي‌شود؛ اين روزها با ديدن حال خوب درياچه بايد خدا را شکر کرد چرا که درياچه اروميه براي ما حياتي است؛ مهم است چرا که اگر موج‌هاي فيروزه‌اي رنگ‌اش در مقابل چشمانت سکوت کند زندگي سخت و سخت‌تر مي‌شود پس بياييد قدري به هوش باشيم و از اين ميراث ملي محافظت کنيم.

گزارش: اناهيتا رحيمي

عکس‌ها از: احمد رضايي