اهر که در دوره ايلخانان مغول، استراحت گاه تابستاني ايلخان ها بود، علاوه بر مناظر زيباي طبيعي که نام اين منطقه را شهره کرده است، به عارفان و دانشمندان نامي خود نيز مي بالد، يکي از اين مشاهير نامي، شيخ شهاب الدين اهري از عارفان سده? هفتم هجري است.
آرامگاه شيخ شهاب‌الدين اهري که در پارک شيخ شهاب‌الدين شهر اهري قرار دارد، شامل ساختمان‌هاي خانقاه، مسجد، ايواني بلند، مناره‌ها و تعدادي غرفه است.
پيشينه اين بنا که با شيوه اسلامي ساخته شده، به دوره شاه عباس يکم صفوي مي‌رسد؛ البته برخي از بخش‌هاي تاريخي آن به پيش از اين دوره و به طور عمده به دوره ايلخانان مربوط مي‌شود.
اين خانقاه که از سال 1374 به موزه ادب و عرفان تبديل شده است و تنها موزه عرفان در ايران محسوب مي شود، متاسفانه اين موزه سالهاست به دليل مرمت تعطيل بوده و تاکنون قول بازگشائي آن از سوي مسئولان راه به جايي نبرده است .
قلعه پشتاب هم يکي از آثار تاريخي شهرستان اهر است که در نزديکي دهي به همين نام از دهات دهستان يافت بخش هوراند و در فاصله‌اي نه چندان دور از راه هوراند بر بالاي يک کوه صخره‌اي قرار گرفته و آثاري چون پلکان و اتاقک‌هاي کنده شده بر سنگ از بقاياي آن است.
اين قلعه بر روي يکي از کوه‌هاي بلند به نام هشت‌سر در 12 کيلومتري هوراند و 50 کيلومتري شمال شرقي اهر واقع شده‌است.
اين قلعه تنها يک راه باريک براي ورود دارد و در سه سمت ديگر آن پرتگاه‌هاي مخوفي ديده مي‌شود که قلعه را نفوذ ناپذير ساخته‌است.
ديرينگي آن به دوره‌هاي اشکاني و ساساني مي‌رسد و از نواحي اين دژ، قلعه قهقهه و دره رود قره‌سو است که از پاي آن مي‌گذرد ديده مي‌شود.
غالب دژهاي منطقه ارسباران از يک‌ديگر قابل رويت هستند و اين دژها در ادواري و از جمله دوره جنبش خرمدينان آذربايجان که به احتمال قوي در تصرف آنان بوده‌اند به واسطه علايم آتش‌هاي شبانه با همديگر ارتباط پيدا مي‌کردند.
بازار اهر نيز با قامت خود داراي جاذبه هاي ويژه اي است، اين بازار از شاخه‌هاي مختلفي تشکيل يافته و داراي چهار بخش اصلي به نام‌هاي بازار جعفرقلي‌خان، بازار کفاشان، بازار نصيربيگ و راسته‌بازار است.
اين بازار در زمان رشيدالملک، حکمران وقت ارسباران مرمت شده ‌است که ديدن آن براي مسافران نوروزي خالي از لطف نيست.
خانه تاريخي قاسم خان اهري از خانه‌هاي تاريخي اهر است که در خيابان حزب‌الله اين شهر قرار گرفته ‌است، اين بنا از اتاق‌ها، سرسرا و نورگيرهاي مختلفي درست شده و در سال 1384خورشيدي، پارک قاسم اهري در جوار خانه تاريخي مذکور احداث شده‌ است.
خانه بشير آمر (از نوادگان پسري عباس ميرزا) يکي ديگر از خانه‌هاي تاريخي اهر است که در خيابان شيخ شهاب الدين اهري قرار گرفته‌است.
اين بنا از اتاق‌ها، اندروني، زيرزمين، يخچال، سرسرا و فضاهاي ديگري تشکيل شده ‌است، قدمت اين خانه به بيش از 110سال مي‌رسد، مساحت اين ملک 1200 متر مربع و اعياني آن بيش از 950 متر مربع است.
اين خانه داراي معماري ويژه اي است به طوري که داراي نماي سه طبقه از پشت ساختمان و دو طبقه از مقابل است، آجر بکار رفته در ساختمان اين بنا در حياط و کوره‌اي که در زير حوض بزرگ حياط قراردارد، به عمل آمده ‌است.
در روايات تاريخي اين شهر آمده که خانه بشير آمر بر روي يکي از پنج قلعه ماد در دوران باستان ساخته شده است.
هر چند در پي زمين لرزه 21 مرداد 1391 بخشي از اين ملک دچار تخريب شد اما همچنان براي گردشگران داخلي و خارجي علاقمند به بناهاي تاريخي مي تواند جذابيت ويژه اي دارد.
خانه تاريخي قاسم خان اهري جزو بناهاي تاريخي و ديدني اين شهرستان است که شامل اتاق‌ها، سرسرا و نورگيرهاست. محوطه اين بنا که به صورت باغ بود در سال 1384 با نام پارک قاسم اهري براي تفريح و گذران اوقات فراغت همشهريان و ميهمانان احداث شد.
خانه تاريخي عطايي که مربوط به اواخر دوره قاجار است در دي ماه 1387 به‌ عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده و هم اکنون در حال مرمت و بازسازي است.
کتيبه شيشه و قلعه شيربيت؛ قلعه شيربيت و کتيبه اورارتويي شوشا (شيشه) متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد در سينه کوه‌هاي شمال شرق اهر است؛ اين کتيبه متعلق به دوران اورارتويي ها در ارتفاعات شمال شرق اهر در روستاي شيشه در مسير دهستان ورگهان واقع است که اسفند 1379 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد .
جنگل فندقلوي اهر؛ منطقه فندقلو اهر از جمله مناطق زيبا و گردشگر پذير اهر و در 25 کيلومتري جاده اهر به مشکين شهر بر فراز کوه هاي سرسبز روستاي انداب قديم که خود اين روستا نيز هدف گردشگري شهرستان مي باشد، واقع شده است.
جنگل هاي طبيعي انداب، فندقلوي اهر از مناطق بکر، سرسبز و جزو جاذبه هاي طبيعي اين شهرستان مي باشد. پارک جنگلي فندقلوي جزو مناطق حفاظت شده جنگلي و زيستگاه حيات وحش منطقه از جمله انواع پرندگان، جوندگان، خزندگان متعدد و همچنين محل احياي مارال (گوزن) مي باشد که درحال حاضر تنها يک گونه از اين حيوان نادر ارسباران در اين مکان نگهداري و حفاظت مي شود.
سد ستارخان اهر؛ اين سد با ارتفاع 75 متر دومين سد بزرگ ارسباران است که در سال 1377به بهره‌برداري رسيد. حجم مخزن در تراز نرمال 135 ميليون مترمکعب، حجم مفيد آن 120 ميليون مترمکعب و حجم آب تنظيم‌شده در حدود 90ميليون مترمکعب مي‌باشد.
در حال حاضر اين سد به زيستگاه پرندگان مهاجر تبديل شده که در تابستان مرغابي، لک لک و مرغ ماهي‌خوار و در فصل زمستان انواع مختلف پرندگان آبزي در اين سد ديده مي شوند و اين امر باعث توجه سياحان بسياري به اين منطقه شده است.
تالاب هاي مهم اهر؛ در شرق اهر سه تالاب وجود دارد که عبارتند از تالاب يوسفلو، تالاب ديبسيز و تالاب قوچ گلي؛ تالاب يوسفلو در ضلع شمالي جاده اهر – مشگين شهر و در نزديکي روستايي به همين نام در شمال شامي واقع شده است. تالاب يوسفلو يک تالاب دائمي است که مورد استفاده پرندگان مهاجر آبزي است.
تالاب ديبسيز؛ تالاب ديبسيز در 25 کيلومتري شرق اهر و نزديکي روستاي قشلاق شاهوردي واقع شده که آن را در سال هاي اخير دستکاري کرده و تبديل به سد کوچک کرده اند. اين تالاب نيز نيزاري و دايمي بوده که مورد استفاده پرندگان مهاجر آبزي قرار دارد.
تالاب قوچ گلي؛ نيز يکي از تالاب‌هاي اهر در ارتفاعات قوشاداغ و در مسير قله قوشاداغ واقع است، اين تالاب در ارتفاع 2500 متري قرار گرفته و راه سازي هاي اخير، آن را در معرض نابودي قرار داده است.
کوه هاي قوشاداغ و شيور؛ کوه قوشاداغ با ارتفاع 3150متر با دامنه سرسبز و زيباي خود مکاني منحصر به فرد را براي طبيعت گردان فراهم کرده است که همين عامل رويکردي مهم براي گردشگري شهرستان اهر محسوب مي شود.
گردنه معروف گؤيجه بئل که از زيباترين پديده‌هاي طبيعي است، در محدوده? اين کوهستان بر سر راه تبريز به اهر قرار گرفته است. تمام ارتفاعات قوشاداغ پوشيده از مراتع سرسبز و خرم است که در تابستان مورد استفاده‌ عشاير دشت مغان و ارسباران قرار مي‌ گيرد.
وجود اين ارتفاعات قابليت بزرگي براي توسعه گردشگري کوهستان در اين شهرستان است. کوه قوشاداغ در جنوب شرق اهر که «ياي قاري» نشان شناخته شده آن است، چند سالي است که ميزبان برنامه جذابي با عنوان «همايش کوهپيمايي ياي قاري» است و در اين برنامه هزاران تن از شهروندان از هواي خوش و مناظر زيباي ارتفاعات اين کوه بهره مي برند.
کوه شيور نيز در شمال اهر به فاصله 20 کيلومتري و با ارتفاع 2652 متري کوه هاي ديوار مانندي با مناظر زيباي خود قد کشيده اند که زمين هاي پست شمال و جنوب اين محل را از هم جدا کرده اند که از داخل شهر هم به وضوح قابل رويت مي باشد.
معروف ترين قسمت اين کوه، قلعه « شيور » نام دارد. شيور داراي دو قله تقريباً مرتفع است که در نزد اهالي محل به « قاباخ قلعه » و « دالي قلعه» معروف است.
وجود آثار و آوار فرو ريخته و تجمع سنگ هاي دست چين و ته مانده ي زير بناها در محدوده دو قلعه نشانگر زيستگاه بودن آن ها در گذشته است.
کاروانسراي گوره درق و گوئجه بئل (شاه عباسي)؛ در فاصله 17 تا 25 کيلومتري جاده اهر – تبريز دو کاروانسراي قديمي متعلق به دوره صفويه در دامنه شمالي و جنوبي گردنه گويجه بل که اولي در 17 کيلومتري جاده اهر – تبريز در ورودي روستاي گوره درق (گويدرق) و دومي به فاصله حدود 25 کيلومتري همان جاده به دستور شاه عباس بنا شده و ديوارهاي آن با سنگ لاشه و پوشش هاي طاق ضربي است.
قلعه نودوز يا نقدوز؛ اين قلعه که به قلعه داغ نيز معروف است يکي از قلعه هاي تاريخي منطقه ارسباران است که در 25 کيلومتري جنوب شرقي شهر اهر در روستاي نقدوز محلي بين اهر و مشگين شهر و در گردنه اي معروف به نودوز برفراز قله کوهي مرتفع، مشرف بر رودخانه اهرچاي واقع شده است.
مسجد جامع اهر؛ شهرستان اهر داراي مساجد و امام زاده هاي بسياري است که از جمله آن مي توان به مسجد جامع که از قديمي ترين مساجد اين شهرستان مي باشد، اشاره نمود. ساخت اين مسجد تاريخي را به دوران سلجوقي و اتابکان نسبت مي دهند، اين مسجد از نظر شيوه معماري و تزئينات از مساجد بسيار زيباي آذربايجان شرقي محسوب مي شود.
مردم ميهمان دوست شهرستان اهر که دل هايشان را در طبيعت بکر و زيباي منطقه ارسباران صفا داده اند در انتظار ميزباني از گردشگران اند و اميدوارند در کنار طبيعت منطقه و آثار تاريخي، مسئولان شهرستان بستري مناسب براي معرفي صنايع دستي و محصولات کشاورزي شان فراهم کنند.
گزارش: رضا بالاگر

ايرنا