امروز هم‌زمان با روز تاسوعاي حسيني آيين‌هاي مختلفي در شهرها و روستاهاي آذربايجان شرقي برگزار مي‌شود که از آن جمله مي‌توان به مراسم مشعل گرداني و تخته زني اشاره کرد.
؛ ماه محرم که ماه اثبات عشق و ارادت به سيد و سالار شهيدان است در همه نقاط مختلف کشورمان و ساير کشورهاي اسلامي گرامي داشته مي‌شود و آيين‌هاي خاصي در اين ماه و به‌خصوص دهه اول آن و روز تاسوعا و عاشورا برگزار مي‌شود.
آيين‌هاي عزاداري ماه محرم همه‌ساله در تبريز و آذربايجان شرقي با شور و شوق خاص مردم برگزار مي‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجديد ميثاق خود را هرسال در قالب عزاداري مستحکم‌تر مي‌کنند.
در محرم که ماه سوگواري، گراميداشت ياد و خاطره امام حسين (ع) و زدودن زنگار از روح و جان آدمي است تمامي نقاط آذربايجان شرقي با پرچم‌ها و نمادهاي مختلف عزاي حسيني پوشيده و آيين‌هاي عاشورايي با شور و شوق خاصي برپا مي‌شود.
اوج عزاداري‌هاي ماه محرم به تاسوعا و عاشورا بازمي‌گردد که با آئين هاي خاصي همراه است.
گفتني است آيين‌هاي عزاداري تيمچه مظفريه تبريز، مشعل گرداني روستاي شيشوان عجب‌شير، تخته زني روستاي فيروز سالار آذرشهر، شاخسي- واخسي(شاه حسين- واي حسين) تبريز، علم‌گرداني روستاي سيه سران جلفا، شبيه‌خواني شهر بخشايش، علم بندي شهرستان مراغه و شمع گذاري (شمع پايلاما) ازجمله آيين‌هاي عاشورايي هستند که تاکنون از آذربايجان شرقي در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده‌اند.
شبيه‌خواني مراسمي در وصف دلاور مردي‌هاي علمدار کربلا
مراسم شبيه‌خواني مخصوص روز تاسوعا بيشتر پيرامون شرح‌حال و سخنان حضرت ابوالفضل العباس علمدار کربلا برگزار مي‌شود و در بيشتر شهرها و روستاها هرساله شاهد برگزاري اين‌چنين مراسم‌هايي هستيم.
مضمون شبيه‌خواني رويارويي دو نيروي خير و شر يا نيکي و بدي است و به‌نوعي ريشه در بنيان فکري، مذهبي و اعتقادي ايرانيان دارد و برگزاري آن در روز تاسوعا و عاشورا نيز تقابل بين حق و باطل است تا مردم به‌خوبي با برخي صحنه‌هاي کربلا آشنا شوند.
شبيه‌خواني گونه‌اي از تعزيه است که درواقع مفهوم عزاداري و سوگواري را دربردارد. در اين مراسم دو گروه که يکي به گروه امام حسين و ديگري به گروه شمر معروف هستند، برابر هم قرار مي‌گيرند و وقايع عاشورا بازخواني مي‌شود.
«پولکه» سنتي‌ترين مراسم تاسوعا در شيشوان عجب‌شير
مراسم سنتي مذهبي پولکه يا مشعل گرداني در مناطقي چون روستاهاي شيشوان عجب‌شير و همچنين برخي نقاط بناب با شور و شوق خاصي برپا مي‌شود.
«پولکه» سنتي‌ترين مراسم تاسوعا در شيشوان عجب‌شير است. در اين مراسم يک مشعل اصلي بزرگ در وسط ميدان اصلي و در جلوي مسجد اعظم شهر يا روستا افروخته مي‌شود تا مردم به گرد آن جمع شوند.
پولکه از منحصربه‌فردترين مراسم‌هاي عزاي حسيني بخشي از مناطق آذربايجان است.
بعدازآن که مشعل اصلي در وسط ميدان قرار گرفت مشعل‌هاي کوچک ديگري که متعلق به يک محله است، توسط ديگر عزاداران به ميدان اصلي آورده مي‌شود.
پس‌ازآن اين مشعل‌ها را با زنجيرهاي بلندي در دست با آتش مشعل اصلي روشن مي‌کنند و بر سر عزاداران مي‌گردانند که در اين هنگام گويي بر آسمان، گوي‌هاي آتشين در پرواز هستند که فضايي غريب مي‌آفريند.
تخته زني عزاداري مختص روستاي فيروز سالار
«تاختاچالانار» و يا همان تخته زني مراسم عزاداري ويژه‌اي است که همه‌ساله در ايام عزاداري محرم و روز تاسوعا در روستاي فيروز سالار آذرشهر برگزار مي‌شود و از قديم‌الايام مراسمي براي عرض ارادت مردم اين منطقه به ساحت مقدس سيد و سالار شهيدان بوده است.
در اين مراسم عزاداران شرکت‌کننده هرکدام دو صفحه تخته‌اي در دست مي‌گيرند و با دسته‌بندي در خيابان‌ها، از اين تخته‌ها به‌جاي طبل و سنج استفاده مي‌کنند.
گفتني است اين مراسم در شهر ايلخچي نيز برگزار مي شود.
شاخسي- واخسي(شاه حسين- واي حسين) عزاداري خياباني تبريزي‌ها
از قديمي‌ترين مراسم عزاداري و منحصربه‌فرد آذري‌ها مراسم شاخسي-واخسي است.
شاه حسين گويان نوعي مراسم مذهبي است که در ايام ماه محرم در بيشتر نقاط آذربايجان و به‌طور گسترده در تبريز برگزار مي‌شود.
اين مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا شب تاسوعا ادامه مي‌يابد. در زبان ترکي آذربايجاني، مردم به اين مراسم «شاخسي» مي‌گويند که کوتاه شده? واژه? «شاه‌حسين» است.
اين مراسم از آن نظر منحصربه‌فرد هست که در هيچ کجاي دنيا غير از آذربايجان برگزار نمي‌شود.
اين مراسم تقريباً درهمه شهرها و روستاهاي آذربايجان برگزار مي‌شود. در اين نوع عزاداري جمعي از مردان از پير و جوان گرفته تا ميان‌سال و کودک، شانه در شانه هم قرارگرفته و در صف‌هاي طويل، طول خيابان و محله را طي مي‌کنند.
آن‌ها چوب‌هايي که نماد شمشير هستند در دست دارند و يا حسين يا حسين گويان با سرور و سالار شهيدان بيعت مي‌کنند.
در برخي دسته‌ها، از طبل‌هاي بزرگ و کوچک و سنج و شيپور براي حفظ ريتم آهنگ نوحه‌ها استفاده مي‌شود.
آيين توزيع شمع در عصر روز تاسوعا
نذر شمع، به‌ويژه در غروب تاسوعا از سنت‌هاي ديرينه مردم مناطق مختلف آذربايجان شرقي است. در اين ايام آن‌هايي که نذر کرده‌اند ?? شمع را در ?? مسجد برمي‌افروزند تا نشانه‌اي از روشني و روشنايي باشد. شمع مايه روشنايي است، مي‌سوزد و نور مي‌بخشد و بر ظلمت و تاريکي فايق مي‌آيد.
روشن کردن شمع در شهرهاي تبريز، مراغه، اهر و مرند رواج بيشتري دارد و شايد يکي از فلسفه‌هاي اين امر ايجاد روشنايي در شب‌هاي تاريک عزاداري و مرثيه‌خواني باشد.
به تعبير برخي در شب تاسوعا مردم به‌صورت نمادين با برافروختن شمع چادرهاي امام حسين(ع) ويارانش را از تاريکي درمي‌آورند.
پخت نان مخصوص نذري در شهر تيمورلو
پخت نان مخصوص نذري يکي ديگر از آيين‌هاي مخصوص روز تاسوعا است که بيشتر در شهر تيمورلو رواج داشته و زنان خانواده از بامداد تاسوعا اقدام به پختن اين نان‌هاي مخصوص که شکل مشابهي نيز دارند مي‌کنند و در ظهر تاسوعا در مسجد اقدام به پخش اين نذري‌ها مي‌کنند.
اين رسم جالب در شهر تيمورلو رواج دارد و حتي از شهرهاي ديگر نيز براي خوردن اين نذري‌ها به اين منطقه مي‌آيند.
«علم بندي» مراغه با قدمتي چند صدساله
مراسم سوگواري علم بندي مراغه که هرسال در محرم در اين شهرستان برگزار مي‌شود، به‌عنوان يک اثر معنوي در فهرست ميراث فرهنگي کشور قرارگرفته است و قدمتي چند صدساله دارد.
اين شيوه عزاداري که همه‌ساله باشکوه بسيار و حضور گسترده مردم برگزار مي‌شود، باگذشت زمان‌هاي بسيار همچنان شکل سنتي خود را حفظ کرده است.
هر يک از محلات شهرستان مراغه مانند محله چهل پا، بيرون قلعه و محله شجاع الدوله در اين روز، يک علم را آذين بسته و در ميان ميدان آن محله افراشته مي‌کنند. علم ميدان دروازه که از قدمت و شهرت بيشتري در ميان علم‌هاي اين شهرستان برخوردار است با بيش از ?? متر ارتفاع در اين روز با پارچه‌هاي رنگي آذين‌شده و در اين محله افراشته مي‌شود.
عزاداري ويژه در بزرگ‌ترين بازار سرپوشيده جهان با قدمتي ??? ساله
عزاداري در بازار تبريز به‌عنوان بزرگ‌ترين بازار سرپوشيده جهان قدمتي بيش از ??? سال دارد.
اين عزاداري از دوران صفويان تا به امروز ادامه داشته و همواره در ماه محرم بزرگ‌ترين بازار مسقف جهان در ايام سوگواري امام حسين(ع) رخت سياه بر تن مي‌کند.
اينجا فقط يک بازار معمولي خريدوفروش نيست، بازاريان و کسبه‌اش در همه روزهاي خاص سال پيش‌قدم هستند، از احسان و نذري دادن در ماه مبارک رمضان و تهيه جهيزيه براي دختران نيازمند گرفته تا برگزاري مراسم‌هاي عزاداري در ماه محرم و صفر و تدارک سفره‌هاي نذري در طول سال، همه و همه در اين بازار انجام مي‌شود.
هيئت‌هاي زيادي مايل هستند در دو روز تاسوعا و عاشورا در بازار به عزاداري بپردازند و براي همين بايد آن‌ها ابتدا ثبت‌نام کنند و بعد از قرعه‌کشي ترتيب ورود هيئت‌ها به بازار براي عزاداري مشخص شود.
قبل از روز تاسوعا و عاشورا مراسم نوبت‌بندي دسته‌ها حسيني محلات تبريز در بازار تاريخي اين شهر و توسط هيات امناي بازار برگزار مي‌شود و ساعات دقيق ورود دستجات به بازار مشخص مي‌شود.
بعد از مشخص شدن برنامه‌ها و زمان‌بندي هيات ها در روز تاسوعا و همچنين عاشورا هيات ها به‌نوبت وارد بازار مي‌شوند و عزاداري مي‌کنند.
يکي ديگر از نکات جالب بازار تبريز در ماه محرم پذيرايي عزاداران در حجره‌ها است، بازاريان و کسبه از روزها قبل فضاي مغازه‌ها را براي پذيرايي و پخش نذري در بازار و در بين عزاداران فراهم مي‌کنند.
منيع : مهر