بزرگ‌ترين رويداد فرهنگي استان امسال هم با تمام افت و خيزهاي خود در حالي به پايان رسيد که مي‌توانست سهم بيشتري در بسط و ترويج آنچه فرهنگ مي‌خوانيم‌اش داشته و غناي فکري و علمي دغدغه‌مندان فرهنگي را به همراه داشته باشد.
به تبليغات شهري و اخبار رسانه‌اي که استناد کنيم، نمايشگاه کتاب، بزرگ‌ترين رويداد فرهنگي استان است. به بيان ديگر؛ بزرگ‌ترين گردهمايي سالانه‌اي که براي يکي از شاخه‌هاي فرهنگي برپا مي‌شود، همين نمايشگاه‌هاي کتاب است.
حالا امسال چهاردهمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب تبريز پس از چند روز در حالي به کار خود پايان داده است که رخوت پاييزي را بوي خوب کاغذ تازه تا اندازه‌اي درمان کرد ولي اينکه چقدر از بستر اين «بزرگ‌ترين رويداد فرهنگي استان» استفاده شد، جاي بررسي دارد.
هر چند هدف نخست از برگزاري نمايشگاه‌هاي کتاب سالانه شهرستان‌ها، آشنايي با تازه‌هاي نشر، دسترسي به منابع جديد، حضور ناشران و... است ولي با اين حال هيچ رويداد فرهنگي از ديگري قابل تفکيک نيست و با اندک ذوق و خوش سليقگي مي‌توان از فضاي ايجاد شده به طور قابل توجهي استفاده کرد.
اعلام جزئيات برنامه‌هاي جنبي نمايشگاه‌هاي کتاب نمايانگر ميزان خوش سليقگي و برنامه‌ريزي متوليان فرهنگي برگزار کننده نمايشگاه است که نشان دهد چقدر دغدغه‌ي فرهنگي از نوع کتاب، در اين برنامه‌ريزي‌ها نقش دارد.
براي ارزيابي برنامه‌هاي جنبي چهاردهمين نمايشگاه بين‌المللي کتاب تبريز و مقايسه‌اي ساده جهت اينکه بدانيم در استان‌هاي ديگر ضمن برپايي نمايشگاه‌هاي کتاب سالانه چه اتفاق‌هايي در حال جريان است، برنامه‌هاي جنبي استان‌هاي گيلان، سيستان و بلوچستان، فارس، خراسان رضوي و در نهايت آذربايجان‌شرقي را مرور مي‌کنيم. استان‌هاي مقايسه شده با آذربايجان‌شرقي به گفته ناشراني که سال‌ها تجربه حضور در نمايشگاه‌هاي استاني را دارند، از نمونه‌هاي موفق استاني در برپايي اين رويداد بزرگ فرهنگي به شمار مي‌روند.
از رونمايي کتاب تا نشست کتابخوان در نمايشگاه گيلان
پيش از آذربايجان‌شرقي، در روزهاي مياني مهرماه امسال، استان گيلان ميزبان نمايشگاه کتاب بود که به گفته مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي اين استان، تعداد 20 برنامه جنبي در حاشيه اين نمايشگاه برپا شد.
رونمايي و امضاي 11 عنوان کتاب، سخنراني در خصوص کتاب و نشر با حضور اساتيد برجسته دانشگاه و... از برنامه‌هاي جنبي دوازدهمين نمايشگاه بزرگ کتاب گيلان بود.
همچنين در اين نمايشگاه غرفه‌اي براي سراي اهل قلم در نظر گرفته شد و از طرفي مسئولان برپايي نمايشگاه با اختصاص برنامه‌هايي ويژه براي کودکان، از اين پتانسيل به راحتي عبور نکرده و فعاليت‌هاي مخصوص کودکان از جمله قصه‌خواني، برگزاري مسابقات و برنامه‌هاي شاد و مفرح براي اين دسته از مخاطبان نيز به صورت ويژه در نظر گرفته شده بود.
کارگاه خاطره نويسي با موضوع دفاع مقدس،نشست کتابخوان با حضور نويسندگان و ناشران ملي، برگزاري نشست کتابخوان ويژه ناشران در حاشيه برگزاري نمايشگاه کتاب، اجراي شب شعر عاشورايي، نشست ادبيات کودک با حضور «ناصر کشاورز» شاعر و نويسنده مطرح در حوزه کودکان، کارگاه سير رمان نويسي در ايران با حضور «يوسف عليخاني» از کشور و حضور نويسندگان استاني در کارگاه ها و نشست‌اي مختلف، از جمله برنامه‌هاي جنبي اداره کل نهاد کتابخانه هاي عمومي گيلان در دوازدهمين نمايشگاه کتاب بود.
سيستان و بلوچستان؛ پوششي فرهنگي براي تمام استان
در تقويم نمايشگاهي، همه ساله بهمن ماه قرعه به نام برپايي نمايشگاه کتاب در سيستان و بلوچستان مي‌افتد. نگاهي به برنامه‌هاي جنبي نمايشگاه کتاب اين استان، بيانگر ميزان تنوع موضوعي در انتخاب اين برنامه‌هاست. نکته جالب توجه در اين ميان، محدود نکردن برنامه‌هاي جنبي اين نمايشگاه در مرکز استان بود به طوري که متوليان فرهنگي از ديگر شهرهاي استان مثل زابل، ايرانشهر و... نيز براي برپايي برنامه‌هاي فرهنگي به بهانه نمايشگاه کتاب غفلت نکرده بودند.
در بخش جنبي نمايشگاه کتاب سيستان و بلوچستان برنامه‌هاي متنوعي برگزار شد که برپايي جشن کتاب کودک توسط اعضاي بخش کودک و حضور دانش آموزان مدارس ابتدايي که در اين برنامه کتابهايي از مصطفي رحماندوست و مهدي آذر يزدي و ديگر نويسندگان مطرح حوزه کودکان توسط کتابدار بخش کودک، برنامه نشست نقد و بررسي وضعيت نشر استان و برنامه نقد و بررسي کتاب سال استان ( گروگان تجدد سنت ذهنيت تاريخ زده مردم سيستان و بلوچستان)، برگزاري جلسات نقد و بررسي و رونمايي کتاب از جمله موارد تدارک ديده شده در اين دوره از نمايشگاه کتاب استاني بود.
برنامه شب فرهنگي و هنري شهرستان ايرانشهر، مراسم رونمايي از کتاب سيوستان (مجموعه‌اي از کنايه‌ها و ضرب المثل‌هاي سيستاني)، اجراي برنامه معرفي کتاب توسط مولفين و جلسه سخنراني و مشاعره با حضور اسماعيل آذر، برگزاري کارگاه اخلاق فردي با محوريت حجاب و عفاف، نشست تخصصي شاعران استان، نشست تخصصي روانشناسي خانه و خانواده با موضوع تاثير مطالعه و ارتقاء سطح فرهنگي خانواده و برنامه شب شعر يار مهربان، شب فرهنگي و هنري شهرستان زاهدان، نقد و بررسي کتاب تقاص برادري و شب فرهنگي و هنري شهرستان زابل از ديگر اين برنامه‌ها بود.
اجراي موسيقي سنتي، رقص شمشير، ايستگاه نقاشي و سرگرمي کودکان و نوجوانان از جمله ديگر برنامه‌هايي بود که در بخش جنبي و فعاليت‌هاي فرهنگي اين نمايشگاه به اجرا در آمد.
15 برنامه جنبي در چهاردهمين نمايشگاه کتاب فارس
چهاردهمين نمايشگاه کتاب فارس در آذرماه 94 با حضور 702 ناشر از سراسر کشور در 5 سالن نمايشگاهي و 530 غرفه و 65 هزار و 200 عنوان کتاب برپا شد.
بيش از 15 برنامه جنبي در اين دوره از نمايشگاه برگزار شد که از آن جمله مي توان به نشست‌هاي تخصصي در حوزه مهدويت، شبکه‌هاي اجتماعي، نقد و بررسي کتاب، شب شعر، داستان خواني، امنيت اجتماعي و مردم‌شناسي اشاره کرد.
استان فارس هم در اين دوره به سبک سيستان و بلوچستان با مشارکت شهرستانهاي خود، نمايشگاه کتاب را تنها به شيراز منتهي نکرده و در قالب برنامه‌هاي ادبي، فرهنگي و هنري در نمايشگاه بزرگ کتاب با مشارکت شهرستانهاي فارس در مدت 6 روز نشست‌ها و محافلي ترتيب يافته بود.
بدين ترتيب شهرستانهاي فسا، آباده، رستم، پاسارگاد و ممسني هم از اين رويداد فرهنگي بزرگ بهره‌مند شدند. نمايشگاه خوشنويسي و نقاشي، نمايشگاه صنايع دستي، رونمايي کتاب، شاهنامه خواني، شعر خواني با موضوع آداب و رسوم محلي، قالي بافي، نمايش سبک زندگي سنتي مردم پاسارگاد ، نشست شعر زنان، مسابقه زيباخواني کتاب و چندين مورد متنوع ديگر از جمله برنامه هاي جنبي برپا شده در شيراز و ديگر شهرستان هاي استان فارس طي اين دوره از نمايشگاه بود.
راه‌اندازي راديو محلي و ارائه خدمات پستي از ويژگي‌هاي نمايشگاه کتاب خراسان رضوي
هر چند هنوز تصميم مسئولان اداره فرهنگ و ارشاد خراسان رضوي مبني بر برپايي هجدهمين نمايشگاه کتاب در نيشابور به جاي مشهد، تعجب برانگيز است و پر ابهام ولي بررسي برنامه هاي جنبي هفدهمين نمايشگاه کتاب اين استان در سال گذشته نيز جالب توجه است.
نيشابور سال 94 عنوان پايتخت کتاب ايران را به خود اختصاص داد تا ميزان توجه و علاقه مردمان خراسان رضوي به موضوع کتاب و کتابخواني نمود عيني‌تري پيدا کند.
در هفدهمين دوره برپايي اين نمايشگاه براي نخستين‌بار غرفه «راديو محلي» راه‌اندازي شد که به عنوان برنامه جنبي موفقي از آن ياد مي شود. افتتاح نخستين کتابخانه سيار اداره کل کتابخانه‌هاي عمومي استان، رونمايي از تازه‌هاي نشر استان و نقد و بررسي کتاب، معرفي بهترين کتاب سال، شب‌هاي فرهنگي شهرستان‌ها، شب شعر عاشورايي، کافه کتاب، نمايشگاه بين‌المللي کاريکاتور، راه اندازي کميته «محتواي عاشورايي» جهت اجراي ويژه‌برنامه‌هاي محرم مانند نمايشگاه عکس، نصب اِلمان‌هاي عاشورايي و تعزيه‌خواني به دليل همزماني با ماه محرم از ديگر اين برنامه‌ها به شمار مي‌رفت.
حضور اداره پُست در نمايشگاه با هدف ارسال کتاب به شهرستان‌ها از ديگر اتفاقاتي بود که سال گذشته براي نخستين‌بار، در نمايشگاه کتاب خراسان رضوي روي داد.
جاي خالي تنوع و خلاقيت در برنامه‌هاي جنبي نمايشگاه کتاب آذربايجان‌شرقي
برنامه‌هاي جنبي چهاردهمين نمايشگاه کتاب آذربايجان‌شرقي به دو صورت مشترک و اختصاصي برگزار شد. برنامه‌هايي مشترک همچون ايستگاه نقاشي، نمايشگاه هاي بازسازي فاجعه منا، کاريکاتور، عکس محرم، آثار تصويرگري آيات قراني، برپايي نشست‌هاي مختلف گفتمان سازي در حوزه اقتصاد مقاومتي، مسابقه کتابخواني، نمايشگاه خوشنويسي فرازهايي از خطبه غدير و... از جمله اين برنامه‌هاي مشترک جنبي به شمار مي‌رفت.
برنامه‌هاي جنبي اختصاصي اين نمايشگاه هم در قالب محفل قرآني دارالقران، خوشنويسي زيارت عاشورا، اجراي نمايش خياباني با موضوع محرم، محفل قراني رونمايي از اثر جديد موسسه طارق، عصري با مدافعين حرم و تجليل از خانواده آنان، همايش گفتمان سازي اقتصاد مقاومتي، کارگاه و مسابقه تصويرگري آيات قراني، نشست هم انديشي مديران موسسات فرهنگي و هنري قراني با مديرکل فرهنگ و ارشاد استان و همايش چاپ ديجيتال خلاصه مي‌شد.
برنامه ويژه ناشر برتر استاني در سال 94، نقد و بررسي کتاب دا و تجليل از عوامل پديد آورنده آن، نشست پايتختي کتاب ايران، افتتاحيه باشگاههاي کتابخواني کودک و نوجوان و کارگاه تخصصي شعر و داستان شايد تنها مواردي هستند که با نگاه به ليست برنامه‌هاي جنبي چهاردهمين نمايشگاه کتاب تبريز به طور اختصاصي به موضوع کتاب ارتباط پيدا مي‌کنند.
در آذربايجان‌شرقي برخلاف استان‌هاي مورد مقايسه، جز تبريز حال و هواي نه چندان محسوس نمايشگاه به شهرستانهاي ديگر استان تسري پيدا نمي‌کرد. با وجود اهداف بديهي برپايي نمايشگاه‌هاي استاني سالانه که در ابتداي سخن هم اشاره شد، اين بستر فرهنگي وسيع مي‌تواند فرصتي باشد براي ميزباني از نويسندگان استاني مطرح که دور از خانه قلم مي‌زنند.
دعوت از اين چهره‌ها و برپايي کارگاه‌ها و نشست‌هاي تخصصي براي نويسندگان جوان استان، محفلي براي گردهم آمدن نويسندگان استاني و معرفي آنها به عموم مردم، برپايي شب شعرها و محافل کتابخواني، ترويج فرهنگ بومي و محلي، رونمايي کتاب و نقد و بررسي کتابهايي تازه‌تر در بازار نشر و خيلي موارد ديگر همه و همه اتفاقات ساده‌اي است که مي‌توانست در قالب برنامه‌هاي جنبي نمايشگاه کتاب تبريز اتفاق افتد.
بزرگ‌ترين رويداد فرهنگي استان امسال هم با تمام افت و خيزهاي خود در حالي به پايان رسيد که مي‌توانست سهم بيشتري در بسط و ترويج آنچه فرهنگ مي‌خوانيم‌اش داشته و غناي فکري و علمي دغدغه‌مندان فرهنگي را به همراه داشته باشد.
....................................
نگارنده: سحر فکردار