قالي ايران يکي از اصيل ترين و ارزشمند ترين هنرهايي است که زاييده ذهن خلاق و ذوق و ابتکار لطيف ايرانيان بوده و در طول تاريخ دمدن بشري چشم هنر دوستان را نوازش داده است.

ذهن خلاق طراحان، جادوي رنگ هاي نقاشان و اعجاز انگشت بافندگان در بافت قالي ايراني ، نقوشي پديد آوره است که بعد از گذشت ساليان متمادي زيبايي و اصالت خود را حفظ کرده است.

جست و جو و مکاشفه در دنياي طراحي و طراحان فرش، درياي بيکراني از زيبايي در برابر چشم انسان مي گسترد و مي توان دريافت که راز بقا و تداوم اين حرفه بيشتر مربوط به نقش و طرح و رنگ هاي زيباي فرش است که باعث شده جنبه تزييني و زيبا پسندانه آن از جنبه پوششي و مصرفي اش پيشي گيرد.

از چندي پيش عوامل متعدد مانند توليد فرش هايي با طرح هاي تکراري و استفاده از مصالح نامرغوب موجب شده که دايره رقيبان انگشت شمار فرش ايراني مانند چين، ترکيه و افغانستان محدود گسترده تر شود و تا امروز کشورهايي چون مصر، هند، پاکستان، مراکش و نپال نيز به جمع مدعيان اين هنر-صنعت در بازار جهاني بپيوندند و نه تنها به توليد فرش بپردازند بلکه نقش قابل توجهي در صادرات فرش ايفا کنند.

محمد علي قره باغي از پيشکسوتان و اساتيد طراحي فرش دستباف تبريز با بيان اينکه بازار کپي کاري گرم است و هر کس طرح و نقشي دستش مي افتد اقدام به تقليد و کپي کاري مي کند، افزود: درآمد کم قالي بافي براي تک بافها موجب رونق استفاده از طرح هاي کپي ارزان قيمت شده است .

وي با بيان اينکه ابتکار و خلاقيت در هنر طراحي قالي جاي خود را از دست داده است و بيشتر طرح هاي قالي، مونتاژ طرح هاي اصيل و اسم و رسم دار است، گفت: متاسفانه در طرح هاي مونتاژ شده اصالت طرح رعايت نمي شود و زحمات قالي باف به نوعي هدر مي رود زيرا که فرشهاي دستباف کنوني به فرش ماشيني نزديک شده و توان رقابتي خود را از دست مي دهد .

اين استاد پيشکسوت طراحي با بيان اينکه طراحان کنوني بيشتر نقاش هستند تا طراح ، اظهارکرد: طراحي نکته اتکاي قالي است و بايد تحول زا باشد .

وي با اشاره به اينکه نقش هاي گل فرنگي که مغاير با فرهنگ و اعتقادات ايراني است بعد از جنگ جهاني دوم از فرانسه وارد کشور شد، يادآوري کرد: اجداد ما نقش هاي گل فرنگي را رنگ و بوي ايراني دادند .

استاد قره باغي بر ضرورت تقويت قشر ضعيف توليدکننده فرش تاکيد کرد و گفت: استادکاران قديمي نبايد خانه نشين شوند بلکه بايد براي انتقال دانش و تجربه نسل جوان از اين سرمايه ها استفاده کرد .

وي با اعلام آمادگي براي راهنمايي طراحان جوان بر ضرورت رفع عيوب طراحي در راستاي حفظ ارزش نهايي فرش تاکيد کرد و گفت: به خصوص در مورد طرح هاي پر هزينه بايد از توان و تجربه هنرمندان نامي استفاده کرد .

وي بر تقويت نقوش و طراحي فرش ايراني تاکيد کرد و گفت: استفاده از نقشهاي غربي در طراحي فرش به اصالت فرش لطمه مي زند.

فرهاد شعار از تجار فرش تبريز هم با بيان اينکه بيشتر تک باف ها بدون نقشه و طرح مناسب اقدام به توليد فرش مي کنند ، افزود: تک بافها بايد به سمت مجتمع هاي توليدي روي بياورند تا هم از حمايتهاي دولتي و بانکي بهره مند شوند و هم دسترسي به طرح و نقشه خوب داشته باشند.

وي با بيان اينکه امروزه 90 درصد فرشهاي دست باف رنگرزي شده رنگ ثابت ندارند، گفت: بيشتر رنگرزها از رنگ چيني استفاده مي کنند که ثبات لازم را ندارد و جايگاه فرش ايراني را در بازارهاي جهاني به خطر انداخته است.

شعار همچنين به مشکلات فرش هاي روستايي اشاره کرد و گفت: شهرت فرش هريس و بخشايش به خاطر رنگ و طرح خوب است اما اکنون در اين مناطق فرش خوب يافت نمي شود .

رئيس انجمن طراحان و نقاشان فرش آذربايجان شرقي هم با اشاره به اينکه در هنر و صنعت فرش 36 رشته مرتبط هنري وجود دارد ، گفت: اگر تنها در يکي از اين رشته ها عيب و ايرادي باشد، محصول نهايي آسيب مي بيند .

فرهاد اصغر نامي با اشاره به تاثير طرح خوب در ارزش فرش دستباف، اظهارکرد: با وجود طرح هاي ارزشمندي که توسط طراحان و نقاشان قالي استان ارائه مي شود ، بيشتر قالي بافان از اين طرح ها استفاده نمي کنند.

وي افزود: اگر مشکلات مربوط به تامين مواد اوليه مرغوب، مشکلات بافندگان و صادرکنندگان برطرف شود بهتر مي توانيم به عنوان قطب فرش کشور به فعاليت بپردازيم.

نامي با تاکيد بر اينکه طراح فرش بايد از هنر خود تامين شود ، افزود: فروش کپي طرح هاي فرش توسط دفاتر تکثير ، طراحان را از نظر امرار معاش با مشکل مواجه کرده است .

وي گسترش استفاده از فرش ماشيني را که داراي عوارض بيشماري براي سلامتي از جمله آسم و روماتيسم است ، خطري براي هنر صنعت فرش دستباف دانست .

در همين حال کيومرث خواجه باشي از طراحان فرش تبريز نيز معتقد است که فرش دستباف هنر ماندگار است و مي تواند خود را با جامعه صنعتي وفق دهد .

وي با اشاره به جايگاه قالي ايران در بازار جهاني و درآمد صادراتي قابل توجه اين محصول، گفت: اين بخش توليدي نبايد احتياج به حمايت دولتي داشته باشد بلکه مي تواند خودگردان باشد .

عليرضا نوين فر يکي ديگر از استادان طراحي قالي تبريز با بيان اينکه فرش دستباف چشم و چراغ صنايع دستي است ، از جدايي اين هنر اصيل ايراني از سازمان ميراث فرهنگي انتقاد کرد .

وي بر لزوم تقويت کارگاه هاي متمرکز توليد فرش تاکيد کرد و گفت: طرح هاي اصيل را با کمک استادان و برگزاري دوره هاي آموزشي مي توان احيا کرد .

علي اکبر ممدوحي از استادان رنگرزي فرش تبريز نيز با اشاره به برگزاري دوره هاي آموزشي براي رنگرزان ، گفت: در اين دوره ها آخرين فنون رنگرزي گياهي و مصنوعي در اين دوره ها آموزش داده شده و شيوه هاي رنگرزي در استانهاي مختلف مورد بررسي قرار مي گيرد.

وي خاطرنشان مي کند: اوايل، عمده کار رنگرزي با رنگهاي گياهي بود و بعد از گذشت مدتي رنگهاي شيميايي بتدريج به ميدان آمدند و روز به روز کاربرد بيشتري پيدا کردند.

ممدوحي با بيان اينکه در حال حاضر رنگهاي چيني و پاکستاني با قيمت ارزان و به وفور در همه جا هست، اضافه کرد: اين رنگها کار بيشتر رنگرزها را خراب کرده است.

احد هريسچيان از تجار فرش تبريز نيز بر ضرورت احساس مسووليت روساي اتحاديه ها در خصوص عملکرد اعضا تاکيد کرد و گفت: اتحاديه رنگرزان مي تواند اعضاي خود را ملزم به عدم استفاده از رنگهاي ارزان کند.

فرشاد به آفرين معاون صنايع دستي اداره کل ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري آذربايجان شرقي هم با بيان اينکه نامرغوب بودن مواد اوليه چالش اساسي فرش دستباف است ، بر لزوم نظارت اتحاديه ها بر فروش و استفاده از مواد مرغوب تاکيد کرد .

وي بي کيفيت بودن قالي توليدي تک بافها را ناشي از نبود نظارت دانست و گفت: براي حفظ اصالت فرش دستباف ، طرح هاي قالي بايد شناسنامه دار شده و مشمول قانون کپي رايت شوند.

به هر حال کاهش سهم قالي صادراتي ايران در بازار جهاني زنگ خطري است که بر اثر عواملي مانند توليد فرش با کيفيت پايين، سياست گذاري و سازماندهي نامناسب، عدم تجهيز به علم نوين ، استفاده از طرح هاي تکراري و فروش نقشه هاي ايراني به ساير کشورها بازار فرش دستباف ايران را با مشکل روبرو ساخته است.

اشتغال زايي و درآمدزايي قابل توجه اين هنر صنعت ارزشمند و نقشي که در اقتصاد غير نفتي و تحقق سياستهاي اقتصاد مقاومتي مي تواند ايفا کند توجه بيش از پيش متوليان و فعالان اين عرصه را مي طلبد.

در نهايت مي توان گفت که تلاش براي اجتناب از بکارگيري رنگ هاي بي کيفيت چيني و پاکستاني و طرح هاي نامانوس غربي مي تواند به احياي صنعت- هنر فرش به عنوان ميراث چندين هزار ساله ايران زمين در دايره هنر ايراني و ارتقاي جايگاه آن در بازارهاي جهاني بيانجامد.

از: پرويز انصاري