آيا پس از گذشت چندين سال از مقوله توسعه سرويس هاي بهداشتي و اهميت رسيدگي و بهداشت اين اماکن همچنان در اين ذهنيتيم؟ شايد در ابتدا، بحث در خصوص بهداشت و توسعه سرويس بهداشتي هاي عمومي، مسئله خنده دار به نظر آيد ولي اهميت ساخت و بهداشت توالت به قدري است که روزي در تقويم را به خود اختصاص داده است.

19 نوامبر (28 آبان) روز جهاني توالت (به انگليسي: World Toilet Day) است و سازمان ملل متحد نيز هر ساله به همين مناسبت آماري را از افرادي که به توالت دسترسي ندارند، منتشر مي‌کند.

هر چند ما ايراني ها، حتي گاها در خيابان از پرسيدن اينکه نزديک ترين سرويس بهداشتي به اين محل کجاست و يا در گفتن اينکه نياز به سرويس بهداشتي داريم زمين و زمان را به هم مي چينيم تا جمله جايگزين بگويم که هدف را برساند ولي مستقيم به آن اشاره نکنيم مثلا گلاب به روتون، نياز به قضاي حاجت، روم به ديوار و امثال اين قبيل گفته ها.

يا حتي در تربيت کودکانمان تاکيد داريم که در جمع وقتي نياز به توالت دارند از اشاره مستقيم بپرهيزند و با رمز که بين والدين و کودک قبلا هماهنگ شده، عنوان شود و گاها به اين حد اکتفا نمي کنيم و اصرار بر در گوش گفتن اين خواسته داريم اين معذب کردن کودک گاها تا جايي پيش مي رود که ديگر کاري از دست کودک بر نمي آيد و قبل از رسيدن کودک به توالت اين نياز برطرف مي شود.

از فرهنگ ما ايراني ها در خصوص گفتن اين امر که بگذريم و نگاهي به تاريخچه ساخت سرويس بهداشتي در کشورمان بيندازيم متوجه مي شويم که روند تقريبا يک نواختي را تا به اکنون در ساخت توالت پشت سر گذاشته ايم. گويا ما ايراني ها چه در ساخت توالت هاي خانگي و يا در سروبس بهداشتي هاي عمومي سطح شهر چندان به اصولي و استاندارد بودن اين بنا اهميت نمي دهيم و نسبت به اهميت آن بي تفاوتيم.   اين گفته را با فکر کردن به مدل توالت هاي خانه هاي پدربزرگ هايمان و يا ديگر خانه هاي قديمي مي توانيم درک کنيم.  
خانه هاي قديمي که اتفاقا در متراژ هاي بالا و شامل حياط بزرگ و اتاق هاي زياد بود که مشکل نورگيري و جا هم نداشت هميشه سرويس هاي بهداشتي مان در کورترين نقطه حياط بود تا جايي که خيلي وقت ها در شب هاي سرد زمستان و ترسناک تابستان، نصف شب قيد رفتن به توالت را زده ايم و در عوض تا صبح انواع دردهاي گوارشي را تحمل کرده ايم.
گويا ما همچنان باهمان ذهنيت اين روند را تا به امروز ادامه داده ايم با اين تفاوت که از آن متراژ و نورگيرها خبري نيست و همچنان ما قناسي خانه کوچکمان را با يک توالت کج و کوله جفت و جور مي کنيم و به کيفيت آن اهميتي نمي دهيم و حتي محل حمام خانه هايمان بيشتر از توالت اهميت دارد.
از مقوله سرويس هاي بهداشتي خانه هايمان که بگذريم و در مجال بزرگ تر به سرويس هاي بهداشتي شهرمان نگاهي بياندازيم چندان نيازي براي تحقيق و بررسي وضعيت سرويس ها نيست چون اکثرا گذرمان کمابيش به اين مکان افتاده است.
اصولا ما ايراني ها عادت داريم مسائلي از اين قبيل را به حالت مخفيانه و يا طنز بيان کنيم ولي از شوخي که بگذريم تا چندين سال پيش وضعيت به اين منوال بود که در تمامي شهرهاي کشورمان، عموما نه تنها سرويس بهداشتي به اندازه کافي وجود نداشت، بلکه همان اندک ميزان موجود نيز چنان وضعيت خوشايندي نداشتند و اين موضوع باعث مي شد شهروندان چنانچه اکثر مواقع در عين نيازمندي به سرويس هاي بهداشتي، قيد استفاده از آن را بزنند تا به مقصد برسند.
البته ناانصافي است اگر تمام اين عيوب را متوجه مسئولان شهري کنيم و نقش شهروندان را نيز ناديده بگيريم چرا که بارها مشاهده کرده ايم که در برخي توالت هاي عمومي با وجود استاندارد بودن و تازگي و اصولي بنا نهادن آن، شهرونداني نظافت را رعايت نکرده و در قبال استفاده از آن مسئوليت و تکاليف شهروندي را بجا نياورده اند.  

امروزه يکي از شاخصه هاي اصلي شهرهاي مدرن و توسعه يافته، سطح رفاه شهرونداني است که در آنجا سکوت دارند. سطح رفاه شاخص هاي متعددي دارد که شامل تمام ابعاد رفاهي و سلامتي مي شود.
توزيع متناسب و خوب امکانات رفاهي از حمل و نقل عمومي گرفته تا سرانه فضاي سبز، امکانات پزشکي، سرويس دهي به موقع در خصوص جمع آوري زباله هاي شهري و بسياري از مسايل ريز و درشتي را شامل مي شودکه جزو شاخصه هاي اصلي شهرهاي توسعه يافته است.
سرويس هاي بهداشتي شهري از جمله مبحث مهمي است که در اين مقوله مطرح است. اهميت بهداشت عمومي و دقت در حفظ سلامت جامعه، از شاخص هاي رفاه و پيشرفت هر مجموعه شهري محسوب مي شود. زماني که در يک شهر، بهداشت عمومي به واسطه نبود خدمات رفاهي ضروري نظير سرويس هاي بهداشتي، با مسئله و چالش روبه رو مي شود، آسيب هايي گريبانگير جامعه خواهد شد که درصورت تداوم، تأثيرات نامطلوبي فرهنگي، گردشگري، سرمايه گذاري و ... بر جا مي گذارد.
گذري به تاريخ نشان مي دهد نخستين بار سرويس هاي بهداشتي سال 1850 ميلادي يعني سال 1229  شمسي در لندن و با توجه به افزايش جمعيت اين شهر ساخته شد و در ايران هم اگر چه از سال هاي دور، ساخت سرويس هاي بهداشتي در مکان هاي عمومي مثل پارک ها رايج بوده اما از اوايل دهه 80  ساخت و توسعه اين اماکن به شکل جدي تر در دستور کارشهرداري ها قرار گرفت.
جا گيري نامناسب، عدم رعايت مسائل بهداشتي در تاسيس و نگهداري، نورگيري نامناسب، غيرقابل استفاده بودن برخي از سرويس ها خصوصا مواردي که در قسمت هاي خلوت شهر بود و نهايتا نارضايتي مردم از اين وضعيت باعث شد تا مسئولان شهري در احداث سرويس هاي بهداشتي جديد، تجديد نظر کنند تا رضايت مندي شهروندان را جلب کنند.
از طرفي با توجه به سبک زندگي کنوني شهروندان ايراني که علاقمند به پيک نيک هاي داخل شهري در چهارفصل سال هستند و بيشتر پارک ها را جهت اتراق خود انتخاب مي کنند، اهميت دسترسي آسان و البته مسئله بهداشت سرويس بهداشتي ها را چندين برابر کرده است.
احداث سرويس بهداشتي از پروژه هاي مهم شهري است که شهرداري ها به آن اولويت خاصي مي دهند و برايش حساسيت ويژه اي دارند. مسئولان شهري بايد به اين امر واقف باشند که به دليل فرهنگ سنتي جامعه ما، بسياري از شهروندان از اظهار نظر در خصوص عدم دسترسي به موقع با توجه به فراواني کم سرويس بهداشتي در سطح شهر معذب هستند و اين عدم درخواست به حالت مستقيم به معناي عدم نياز نيست.

مجموعه شهرداري تبريز از چند سال قبل تا به اکنون نسبت به جاگذاري و تأمين بهداشت سرويس هاي بهداشتي بي تفاوت نبوده و اين مسأله را در دستور کار خود قرار داده است. هر چند اين تعداد هنوز جوابگوي جمعيت نزديک به دو ميليوني تبريز نيست و همچنان ساخت سرويس هاي بهداشتي به طور ميانگين سالانه در برنامه کاري تمام مناطق دهگانه شهرداري تبريز قرار دارد.
چندين سال است که تعداد سرويس هاي بهداشتي عمومي در سطح شهر به صورت تصاعدي افزايش يافته است و در مجموع مي توان گفت بيش از 183  باب تا پايان سال 1400 در سطح شهر تبريز وجود داشت که در سال 1401  نيز چهار مورد (پارک غزه، پارک نور، شنب غازان و پليس راه تبريز و صوفيان) در برنامه کاري مناطق دهگانه قرار دارد که تا پايان سال جاري به بهره برداري مي رسد.
از اين رو، تعداد سرويس هاي بهداشتي موجود در سطح منطقه يک 23  باب، منطقه دو 26 باب، منطقه سه 19 باب، منطقه چهار 31  باب، منطقه پنج 14 باب، منطقه شش 20  باب، منطقه هفت 22 باب، منطقه هشت 8 باب و منطقه ده 6 باب است. که در مجموع 138 باب فعال و 45  باب سرويس بهداشتي به حالت غيرفعال و نيمه فعال هستند.
در مجموع 183  باب سرويس بهداشتي مناطق دهگانه  836  تعداد چشمه وجود دارد که از اين رقم نيز 715 چشمه فعال و 121 چشمه غيرفعال مي باشد.
علاوه بر آمار سرويس بهداشتي هاي مناطق مي توان به اين آمار سرويس هاي بهداشتي سازمان ها از جمله  8 باب سرويس بهداشتي سازمان پارک ها، 10 باب سرويس سازمان عون بن علي، 7 باب سازمان آرامستان ها، 2 باب سرويس سازمان پايانه ها را هم اضافه کرد.
طبق آمار هرچند تعداد سرويس ها طي سال هاي اخير افزايش يافته ولي سوالي که در ذهن مخاطب ايجاد مي شود رقم نسبتا بالاي سرويس هاي نيمه فعال و غيرفعال سطح شهر است که انتظار مي رود مديريت شهري در اين باره نيز تدابيري بينديشد تا در اختيار شهروندان قرار گيرد.