محمدتقي جعفري مردادماه 1304 هجري شمسي مطابق با 1343 هجري قمري در تبريز ديده به جهان گشود. نزد مادر، اندکي مقدمات دروس و قرآن را آموخت. وقتي به مدرسه رفت، ايشان را به کلاس چهارم بردند. او با استعداد شگرف خود اين کلاس را در مدرسه اعتماد تبريز با رتبه دوم گذرانيد و در سال بعد کلاس پنجم را با رتبه اول احراز کرد. علامه جعفري پس از مدتي به خاطر تنگدستي خانواده ناگزير دبستان را در ميانه راه رها کرد و در پي يافتن درآمد به کسب و کار روي آورد.

پدرش از اين وضع بسيار متأثر شد و به محمدتقي و برادرش تأکيد کرد، شما به دنبال درس برويد، خداوند روزي‌رسان است. از اين جهت آن دو طالب دانش، مقارن سال‌هاي پاياني جنگ جهاني دوم به مدرسه «طالبيه» تبريز رفته و تحصيلات علوم ديني را نزد استادان آن‌جا پي‌گرفتند. تأمين هزينه زندگي، او را ناگزير ساخته بود تا صبح‌ها تحصيل کرده و بعدازظهرها کار کند.

در سال 1359  هجري قمري در حالي که پانزده بهار را پشت سر مي‌نهاد، زادگاه خويش را به قصد اقامت در تهران ترک کرد و در مدرسه «مروي» نزد استاداني فاضل مطالعه و تحصيل متن رسائل و مکاسب را پي‌گرفت. پس از سه‌سال خوشه چيني از خرمن خردمندان و انديشمندان حوزه، در سال 1362 هجري قمري به شهر مقدس قم مهاجرت کرد و ضمن تحصيل در مدرسه دارالشفاي قم ملبس به لباس روحانيت شد و دروس خارج را در آن‌جا آغاز کرد.

وي سپس براي ادامه تحصيلات، راهي نجف شد. دوران تحصيل در نجف نيز سخت مي‌گذشت؛ اما چون اشتياق شدت داشت، همه آن را سخت تحمل کرد. خود مي‌گويد: گاهي دو يا سه ساعت کار دستي مي‌کردم تا شهريه به دستم برسد که ميزان آن هـم کافي نبود. وي بيست و سه ساله بود که به درجه رفيع اجتهاد نايل شد. علامه پس از يازده سال اقامت در نجف و شرکت در حوزه‌هاي درسي آن ديار، به سال 1336 يا 1337ه هجري شمسي به ايران مراجعت کرد.

علامه جعفري بيشترين استفاده‌هاي علمي را از محضر آيات عظام محمدرضا تنکابني، آيت‌الله شيخ کاظم شيرازي، آيت‌الله سيدعبدالهادي شيرازي، آيت‌الله سيدابوالقاسم خويي، آيت‌الله شيخ مرتضي طالقاني، آيت‌الله ميرزاحسن يزدي، آيت‌الله سيدمحمود شاهرودي، آيت‌الله سيدجمال گلپايگاني، آيت‌الله سيدمحمدهادي ميلاني، آيت‌الله شهيدي(صاحب حاشيه بر مکاسب) و آيت‌الله سيدمحسن حکيم کسب کرده است.

علامه جعفري با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زيبايي‌شناسي در اسلام و نيم‌قرن فعاليت علمي و پژوهشي بيش از 100 کتاب و رساله تحرير کرد که چند نمونه از آن‌ها عبارتند از «رسائل فقهي»، که شامل طهارت، صلاة، صوم و غيره است. «حقوق جهاني بشر از ديدگاه اسلام و غرب»، «الرضا(ع)، «جبر و اختيار»، «مجموعه مقالات»، «ارتباط انسان و جهان»، «ايده‌آل زندگي و زندگي ايده‌آل»، «نقد نظريات ديويد هيوم در چهار موضوع فلسفي»، «بررسي و نقد برگزيده افکار راسل»، «زيبايي و هنر از ديدگاه اسلام»، «حکمت اصول سياسي اسلام: فرمان حضرت اميرالمؤمنين(ع) به مالک اشتر»، «موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني»، «پيام خرد»، «فلسفه دين»، «تحقيقي در فلسفه علم»، «فلسفه و هدف زندگي»، «فلسفه و نقد سکولاريزم»، «مقدمه‌اي بر فلسفه»، «مولوي و جهان بيني‌ها»، «تعاون الدين و العلم»، «الامر بين‌الامرين»، «نهاية‌الادراک الواقعي بين‌ الفلسفة‌ القديمة والحديثة»، «آفرينش و انسان.»

اين عالم فرزانه تا پايان عمر لحظه‎اي از تلاش در راه تعالي انديشه‎هاي والاي بشري و نشر معارف الهي باز نايستاد و مهم‌ترين عملکرد ايشان اتصال حوزه و دانشگاه و به عبارتي ارتباط علوم قديم و جديد با يکديگر بود. از ايشان آثار بسياري به جاي مانده که نمايانگر جهاد فکري عظيم وي در راه نيازهاي فکري و فرهنگي دنياي معاصر است. وي بيش از 70 جلسه بحث و گفت‌وگو با شخصيت‌هاي بين‌المللي از جمله «برتراند راسل»، «روژه گارودي»، پروفسور «عبدالسلام» و پروفسور «روزنتال»، از فيلسوفان مطرح آن زمان داشت.

استاد محمدتقي جعفري همچنين به مقايسه ميان روش دانشمندان و فلاسفه شرقي و غربي در جهان‌بيني پرداخت و علاوه بر مطالعه نقادانه بخش عظيمي از فرهنگ غرب، در بحث‎ها و مکاتبات خويش با انديشمندان غرب، قدرت و عظمت فرهنگ و معارف اسلامي را کاملا آشکار ساخت.

وي سال‌هاي متمادي در تبريز، تهران، حوزه علميه قم و حوزه علميه نجف به کسب علوم اسلامي و انساني اهتمام ورزيد. او نه تنها در عرصه فلسفه، بلکه در وادي عرفان، ادبيات فارسي، ادبيات غرب، علوم طبيعي و تجربي نيز تأملات فکري و نظري داشت. نگاه ژرف‌نگرانه و دغدغه وافر براي کسب دانش و همچنين ارتباط و گفت‌وگوهاي فکري و علمي او با انديشمندان و متفکران غرب و شرق از جمله برتراند راسل و وايت، وي را به‌عنوان فيلسوفي نوانديش و آزادانديش مطرح ساخت.

علامه جعفري فردي کم نظير در اخلاق

حجت‌الاسلام مجتبي نظري، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ايسنا، با بيان اين‌که علامه جعفري از جمله علمايي است که از سوي مقام معظم رهبري لقب «ذوالفنون» به کار برده شده است، اظهار کرد: اين علامه ذوالفنون در رشته‌هاي مختلف انساني در کنار رشته‌هاي فقه، اصول، فلسفه و عرفان صاحب فن و نظر بوده و جنبه‌هاي برونگري و درون‌گري خود را همواره به کار گرفته است به طوري که مقام معظم در مورد او مي‌فرمايند: علامه جعفري در اخلاق فردي کم نظير بود.

وي افزود: افراد کمي هستند که همانند علامه جعفري اينگونه رشد يافته و هم نگاه دروني و هم وجهه بروني خود را تقويت کرده باشند. اساتيدي چون ميرزا فتاح شهيدي، آيت‌الله محسن حکيم، آيت‌الله خويي و غيره در حوزه علم، اين علام فرزانه را پرورش داده و در حوزه معنوي نيز شيخ مرتضي طالقاني، استاد عرفان و تربيت اين عالم بوده است.

نظري ادامه داد: اين اساتيد و  به خصوص شيخ طالقاني، محصولي تربيت کرده‌اند که در حل بعد معمايي نفس، به شکل عالي عمل کرده و لذا در کنار فقه و اصول،27  جلد براي نهج‌البلاغه و 15  جلد براي کتاب مثنوي مولوي شرح نوشته که کار چندان عادي نيست.

اين استاد حوزه و دانشگاه تصريح کرد: علي‌رغم اين‌که کم  لطفي‌ها و هجمه‌هايي به کتاب مثنوي وارد مي‌شد اما علامه با نوشتن شرح آن کتاب، به اين نگاه پاسخ داده و از طرفي به آشنايي و معرفي هر چه بيشتر کتاب غريب نهج‌البلاغه به خصوص در حوزه ترجمه آن کمک شاياني کرد.

وي با بيان اين‌که علامه جعفري در باب موضوع «انديشه بشري» در سطح جهان نقش ايفا کرده و علامه به معناي واقعي بود، گفت: در خصوص وحدت حوزه و دانشگاه جزو علم داران و طلايه داران زمان خود محسوب مي‌شد و يا در حوزه مديريت اسلامي نيز توانست شرحي بر نامه 53 نهج البلاغه بنويسند که نياز واقعي زمانه ما نيز پرداخت کردن به اين نامه است.

وي با اشاره به همکاري علامه با شهيد مطهري در حسينيه ارشاد، اظهار کرد: علامه در دانشگاه‌ها، دين را به زبان عقلي و فلسفه بيان مي‌کرد و در دوراني که حزب توده و تفکر مارکسيستي در حال گسترش و تبليغ بودند با کمک شهيد مطهري مقابل آن ايستادند.

اين استاد حوزه و دانشگاه با تأکيد بر اين‌که يکي از انديشه‌هاي ويژه اين علامه، حيات معقول بوده و بايستي به نام او نوشته شود، گفت: اين انديشه متأسفانه در مجامع علمي چندان مطرح نمي‌شود و مجامع علمي کشور به‌ويژه تبريز آنچنان که بايد نسبت به علامه جعفري و انديشه‌هاي او پرداخت نکرده‌اند. او با کمک علم، دين و فلسفه توانست حيات معقول را تبيين کند. اگر کسي بخواهد اين علامه ذوالفنون را بيشتر بشناسند بايستي به نظريه حيات معقول او مراجعه کند تا ببيند که نگاه اين علامه به علم و دين و بيان به روش فلسفي نسبت به ارکان حيات معقول چگونه است.

وي با اشاره به نگارش مقدمه‌اي بر اعلاميه حقوق بشر توسط علامه جعفري، ادامه داد: علامه در اين مقدمه، نگاه ديگري به بشر داشته و بشر را در قالب بنده خدا معرفي کرده است.

نظري همچنين در خصوص انديشه سياسي علامه جعفري نيز گفت: کتاب «تکاپوي انديشه‌ها» توسط اين عالم نگارش شده که در آن با نزديک به 50 انديشمند به گفت‌وگو پرداخته و نظريه‌ها، نامه‌ها و مکاتباتي با عالماني چون محمد عبدالسلام فيزيکدان پرآوازه پاکستاني و برنده صلح نوبل، فرانتس روزنتال از آلمان، برتراند راسل متفکر و فيلسوف انگليسي، ‏پروفسور روژه گارودي ‏فرانسوي، هيسائه ناکانيشي ‏از ژاپن و غيره گنجانده شده است.

استاد حوزه و دانشگاه با تأکيد بر اين‌که علامه جعفري در گستره‌ جهاني حضور داشته است، افزود: او از افراد وفادار به امام(ره) و انقلاب اسلامي بود به طوري که حتي مرحوم محمدتقي فلسفي، واعظ مشهور معاصر نيز به اين موضوع  اذعان داشت. علامه بارها توسط ساواک احضار و تعهد داده بود و تلفن‌هايش شنود مي‌شد و حتي در سال 52نيز نيروهاي ساواک به منزل اين عالم حمله کرده بودند.

وي اظهار کرد: علامه جعفري فردي بود که حتي اگر ظاهرش نشان نمي‌داد، شخصيت هوشمند و باهوشي داشت به طوري که گفته شده روزي يک جوان به علامه نزديک شده و طلب کمک مالي مي‌کند، علامه نيز در پاسخ به مشکل او، اتاقي را در اختيارش قرار داده و شش ماه از او پشتيباني مالي مي‌کند. علامه در پاسخ به اين‌که چرا اين کار را کرده نيز مي‌گويد که من مي‌دانستم آن جوان مامور ساواک است و براي جاسوسي آمده بود اما براي اين‌که ذهنيت ساواک را از خودش دور کند و اين‌که در خانه‌اش کارهاي انقلابي انجام نمي‌دهد به او کمک کرده است.

انتهاي پيام