بر اساس اصل خودمختاري بيمار، درمان بايد با اجازه و مشارکت بيمار در تصميم‌گيري باشد. در سال 1381 منشور حقوق بيمار در ايران به تصويب رسيد و مشارکت بيمار در درمان مورد تاکيد قرار گرفت، ولي با اين وجود موانعي بر سر مشارکت بيمار در درمان وجود دارد.

سرطان پستان، شايع‌ترين سرطان مهاجم در بين زنان است و به دليل نقش مهم زنان در خانواده، اين بيماري آسيب قابل توجهي به خانواده بيمار وارد مي‌کند. با توجه به اهميت اين موضوع، پژوهشگران با انجام يک مطالعه موانع مشارکت در درمان بيماران مبتلا به سرطان پستان را مورد بررسي قرار دادند.

اين مطالعه با مشارکت 15 نفر از پزشکان جراح پستان و همچنين 300 نفر از بيماران مبتلا به سرطان پستان که به مطب و درمانگاه‌هاي پزشکان و جراحان سرطان پستان در دانشگاه‌هاي علوم پزشکي شيراز، تبريز، گيلان و کرمان مراجعه کرده بودند، انجام شد و پژوهشگران با شرکت‌کنندگان در اين مطالعه در خصوص موانع مشارکت بيماران در درمان مصاحبه انجام دادند.

يافته‌هاي به‌دست آمده از مصاحبه با پزشکان نشان داد که از 15 پزشک شرکت‌کننده در پژوهش، هشت نفر (53  درصد) به مشارکت بيمار در درمان اعتقاد داشتند، 5 پزشک با اعلام شرايطي از جمله نوع بيماري، شدت و درجه پيشرفت بيماري، مشارکت بيمار در درمان را بلامانع مي‌دانستند و دو نفر از پزشکان که بالاترين سابقه کاري را در درمان سرطان پستان داشتند، با مشارکت بيمار در درمان و حق تصميم‌گيري آن‌ها موافق نبودند. آن‌ها اعتقاد داشتند که پزشک به دليل علم و آگاهي و تجربه‌کاري بايد تصميم‌گيرنده درمان باشد.

پس از جمع‌بندي نتايج، از پرسشگران خواسته شد فرآيند مشارکت بيمار در درمان را براي پزشکان تشريح کنند که هدف از مشارکت بيمار در درمان، تصميم‌گيري مطلق او نيست. در نهايت تمام پزشکان شرکت‌کننده در مصاحبه با مشارکت بيماران در بخش‌هايي از درمان موافق بودند.

بررسي‌ها نشان داد که تمامي پزشکان شرکت‌کننده در اين مطالعه، ترس و اضطراب بيمار را به‌ويژه در مراحل اوليه ابتلا يا شناسايي بيماري، مهم‌ترين عامل بازدارنده در مشارکت بيمار در درمان مي‌دانستند. پزشکان معتقد بودند که بيمار مضطرب، بدون توجه به تحصيلات و آگاهي، تمايلي به شرکت در درمان ندارد و ترجيح مي‌دهد پزشک سريع‌تر درمان را شروع کند. همچنين اکثر پزشکان اظهار کردند که پس از شروع درمان اوليه، بيماران تمايل بيشتري براي مشارکت در درمان نشان مي‌دهند.

دومين مانعي که بيشتر پزشکان به آن اشاره کردند، سطح سواد و عدم اطلاعات کافي بيمار براي همکاري در درمان بود. اين بيماران قدرت تصميم‌گيري مناسبي ندارند و ترجيح مي‌دهند که در درمان اظهارنظر نکنند. سومين مانع در مشارکت بيماران از نظر پزشکان، مشکلات مالي و سردرگمي بيماران بود.

به گفته پزشکان شرکت‌کننده در اين مطالعه، بيماران در شروع تشخيص بيماري، براي بهره‌مندي از نتيجه درماني بهتر به چندين پزشک مراجعه مي‌کنند و با توجه به نظرات متفاوت پزشکان و تفاوت در شيوه‌هاي درماني، بيماران دچار سردرگمي مي‌شوند و حتي در مواردي به دليل تعلل در شروع درمان، درمان با تاخير انجام مي‌شود.

بررسي نظرات بيماران در مورد مشارکت در درمان نشان داد که حدود 30 درصد از بيماران، هيچ‌گونه اطلاعي از مفهوم مشارکت در درمان نداشتند يا از پاسخ طفره مي‌رفتند. حدود 60 درصد از آن‌ها با مفاهيم مشارکت آشنايي نسبي داشتند و حدود ? درصد از بيماران از حق مشارکت خود در درمان اطلاع داشتند.

نکته قابل توجه اين بود که تمام بيماراني که به طور کامل از حق مشارکت بيمار در درمان مطلع بودند، شاغل در سيستم بهداشت و درمان بودند و سن کم‌تر از 35 سال داشتند.

بررسي مشکلات بيماران در روند درمان نشان داد که تنها سه درصد بيماران به دليل نداشتن بيمه و استطاعت مالي از گرفتن خدمت مورد نياز سر باز مي‌زنند. در حالي که 82 درصد بيماران علي‌رغم مشکلات مالي به اجبار شيوه درماني که به وسيله پزشک پيشنهاد مي‌شوند يا طبق فرآيند درماني ملزم به انجام آن هستند را ادامه مي‌دهند. همچنين حدود 9 درصد بيماران شيوه درماني انتخابي را بدون در نظر گرفتن هزينه و براساس ترجيحات خود يا راهنمايي پزشک، انتخاب مي‌کنند. تمام بيماراني که دغدغه مالي براي ادامه درمان نداشتند، بيماراني بودند که درآمد بالاي 7 ميليون داشتند و يا افرادي داراي بيمه تکميلي بودند.

به‌طور کل مي‌توان گفت که ترس و اضطراب، نداشتن اطلاعات کافي در زمينه بيماري و مشکلات مالي، از مهم‌ترين عوامل تاثيرگذار بر مشارکت بيماران در درمان هستند.

در انجام اين تحقيق فراتک روئين‌تن، سميه حسام، شقايق وحدت و ايروان مسعودي اصل؛ پژوهشگران گروه مديريت خدمات بهداشتي درماني دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران جنوب، با يکديگر مشارکت داشتند.

يافته‌هاي اين مطالعه مهرماه سال جاري، به صورت مقاله علمي با عنوان «تعيين موانع مشارکت در درمان بيماران مبتلا به سرطان پستان در ايران» در نشريه ارمغان دانش دانشگاه علوم پزشکي ياسوج منتشر شده است.