به گزارش احرارنيوز به نقل زا فارس، استان آذربايجان‌شرقي در بين استان‌هاي کشور و شهرستان ورزقان در بين شهرهاي استان با جاذبه‌هاي متعدد تاريخي و طبيعي با آداب و رسوم مختلف و با مردماني خونگرم و ميهمان‌نواز و به ويژه با طبيعتي بکر است که هر چهار فصل آن، نگاه‌ها را براي هر طبيعت‌گر، گردشگر و هر فرد مايل به گشت و گذار در طبيعت را به خود جلب مي‌کند.

منطقه «چيچکلي» (جنگل‌هاي ارسباران)، امامزاده سيد جبرئيل، روستاي گل‌آخور، قلعه‌ جوشين، روستاي کرينگان، خانه امير ارشد و کتيبه ميخي سقندل همچنين انواع جاذبه‌هاي گردشگري تاريخي در جاي جاي اين منطقه و مهم‌تر از همه ميهمان‌نوازي اهالي شهرستان ورزقان، همه بهانه‌هايي براي يک سفر خوب بهاري و تابستاني در گوشه‌اي از طبيعت بکر و زيباي سرزمين ايران است.

از ديگر نقاط ديدني و گردشگري اين شهرستان مي‌توان به مسجد جامع خاروانا (مربوط به به سده‌هاي 6 و 7 هجري قمري)، آبشار گل‌آخور (با ارتفاع 12 متر)، قلعه کيقال، امامزاده سيدخليل جوشين، گنبد الله‌الله (مربوط به اواخر دوره ايلخانان مغول تا صفويه)، روستا‌هاي کاسين و ديزج ملک( واقع در 5 کليومتر ورزقان)، روستاي آستمال(با قدمت چند هزار ساله)، روستاي کرينگان(که اهالي آن به زبان تاتي صحبت مي‌کنند)، تپه داش‌باشي يا ارمني گوللويي، قلعه کندي‌بولاغ، قلعه داشي، قلعه اژدها داشي، گورستان سقاي، قلعه سرخه ديزج و تپه الله‌لو (همگي با قدمت هزاره اول قبل از ميلاد)، درخت 4 هزار ساله بلوط در روستاي کرينگان، ييلاق مشک عنبر، معان مس سونگون و معدن طلاي اندريان، سد ورزقان، سد زرين کاب، يخچال فصلي زير صخره‌اي کرويق، منطقه زيباي هفت چشمه، سد زرآباد و ... اشاره کرد.

توسعه پايدار گردشگري ورزقان در چرخه آزمون و خطا

در اين گزارش به بخشي از جاذبه‌هاي تاريخي، فرهنگي و طبيعي اين شهرستان مي‌پردازيم که به يقين هر کدام به تنهايي مي‌تواند هوش از سر بيننده ببرد.

فقط کافي است از هر بخش آثار تاريخي و طبيعي تنها يک نمونه از ديدني‌هايش را بشناسيد.

از اين رو در سفر به اين  شهرستان پهناور مي‌توان از بهشت گمشده آذربايجان(چيچکلي ورزقان) بازديد کرد. منطقه چيچکلي با طبيعتي متفاوت، تلفيقي از دشت و جنگل در کنار قله‌هاي مه‌آلود است که در ايام فصل بهار به دليل سرسبزي و رشد انواع گل‌هاي رنگارنگ و به خصوص انواع گل‌هاي لاله، هر ساله هزاران گردشگر را براي بازديد از اين مناظر طبيعي به سوي خود جلب مي‌کند، هر چند اين طبيعت شگفت‌انگيز به طور کامل و واضع به گردشگران و دوستداران طبيعت به طور کامل معرفي نشده و مانند گنجينه‌اي است که در دل جنگل و در زير هزاران درخت و خرمن از خاک پنهان شده اما کافي است سفري کوتاه به اين منطقه از استان آذربايجان‌شرقي داشته باشيد تا با گذر از تنها يک نمونه ديدني آن در برابر شگفتي‌هاي اين سرزمين و به اين داشته‌ها افتخار کنيم.

 چيچکلي؛ بهشت گمشده آذربايجان

چيچکلي با دشت‌ها و دامنه‌هاي پرگل و سرسبز عطرآگين، جنگل‌هاي سرسبز، رودخانه‌هاي پر آب و نواي پرندگان خوش‌الحان در قطعه‌اي از بهشت زميني به نام بهشت گمشده در حوالي شهرستان ورزقان جمع شده و علاقمندان به طبيعت را به آغوش خود فرامي‌خواند.

اين منطقه از مناطق عمده گردشگري طبيعي استان آذربايجان‌شرقي محسوب مي‌شود که دربرگيرنده پديده‌هاي کم‌نظير و ويژه طبيعي بسيار است.

به سخن ديگر اينکه منطقه زيباي چيچکلي در محل ديزمار ارسباران و 35 کيلومتري شمال‌غرب ورزقان قرار گرفته ‌است، اين منطقه پوشيده از جنگل و انواع گل و گياهان متنوع و دارويي است.

به هر حال آنچه در اين خصوص مهم بوده اين است که چيچکلي (در زبان ترکي به معني گلستان و جاي پر از گل) در ارديبهشت و خرداد پوشيده از انواع گل‌هاي عطرآگين مي‌شود و گونه‌هاي جانوري شامل گراز، خرس قهوه‌اي، شغال و ... و پرندگاني نظير کبک، کبک چيل وابيا و ... و پرندگان شکاري چون عقاب طلايي، لاچين، بالابان و ... در آن زيست مي‌کنند.

 آنچه به طور اختصاصي در اين زمينه مورد تاکيد است اينکه در فصل مهاجرت، پرندگان آبزي نظير اردک سرسبز، خوتکا و ... در رودي دائمي که از اين ارتفاعات سرچشمه مي‌گيرد، ديده مي‌شود.

 چيچکلي را بي‌خيال؛ چه خبر از آبشار گل‌‌آخور

آبشار گل‌‌آخور يکي ديگر از جا‌ذبه‌هاي ديدني اين شهرستان است، واژه گل‌آخور (آخير) در زبان ترکي آذري به معناي «تالاب جاري» است.

اين آبشار در نزديکي روستاي گل‌‌آخور از توابع دهستان «ارزيل» بخش «خاروانا» شهرستان «ورزقان» قرار گرفته ‌است. آب اين آبشار از کوه‌هاي شمالي و مرتفع اين روستا سرچشمه گرفته و پس از عبور از داخل روستا، به يک آبشار زيبا به ارتفاع حدود 10 متر تبديل مي‌شود. ادامه آبشار پس از عبور از دره زيبا و سرسبزي از روستاي «ارزيل» به رود «طرزم» مي‌پيوندد که پس از تشکيل رودي بزرگ به سمت روستاي «حاجيلار» و «کبود گنبد» سرازير مي‌شود.

قلعه جوشين، نماد يک دوران مقاومت و پايداري

در آن سوي ديگر اين شهرستان، قلعه تاريخي به نام «جوشين» يا «جوشون» در 26 کيلومتري غرب ورزقان به سوي جلفا و در 6 کيلومتري روستاي «جوشين» واقع شده است.

براساس گفته کارشناسان ميراث فرهنگي، قدمت اين قلعه به هزاره اول قبل از اسلام مي‌رسد که در قرون اوليه اسلام تا قرن ششم هجري قمري کاربرد داشته است. در اين قلعه سفال‌هايي متعلق به سده‌هاي نخستين اسلامي يافت شده است. اين قلعه کارکرد دفاعي داشته و از سنگ لاشه و ملات گچ و آهک ساخته شده است.

 خانه امير ارشد، خاطراتش را از دست مي‌دهد

خانه امير ارشد معروف به «داش عمارت» متعلق به دوران قاجار است که از آثار تاريخي و جاذبه‌هاي ديدني شهرستان ورزقان بوده و مورد توجه گردشگران است. اين بنا در 12 کيلومتري غرب ورزقان در روستاي «اوخارا» واقع شده است.

خانه اميرارشد با بهره‌گيري از شيوه معماري تاريخي منطقه و سبک ويژه ابنيه قاجاري طراحي و ساخته شده است تا نمايانگر تفکرات، باورها و نحوه زندگي مردم منطقه باشد.

از اين رو به نظر مي‌آيد اين شهرستان از نظر تاريخي منطقه‌اي بسيار غني است و آب و هواي بکر اين منطقه نيز توام با آثار تاريخي، شهرستان ورزقان را به منطقه نمونه گردشگري تبديل کرده است.

به ياد داشته باشيم که نبايد به آثار تاريخي موجود در کشورمان و به ويژه در اين منطقه بي‌توجهي شود چرا که بي‌تفاوتي به تخريب آثار تاريخي موجود در کشور، بي‌توجهي به پيشينه و هويت يک ملت است.

گنبد الله‌الله و کتيبه سقندل، سرشار از ناگفته‌ها

اما در ميان اين همه ديدني‌هاي آذربايجان شرقي، گنبد الله‌الله و کتيبه «سقندل» از ديگر آثار تاريخي و ديدني‌هاي شهرستان ورزقان است.

گنبد الله‌الله در قبرستان قديمي روستاي کبودگنبد بخش خاروانا واقع شده است. پلان مقبره دايره و قطر آن 4،75 متر است. تاريخ بناي برج را با توجه به رج‌هاي آجري با تزئينات اسماء الله در آذربايجان مي‌توان به اواخر دوره ايلخانان مغول تا صفويه نسبت داد.

کتيبه «سقندل» از ديگر مناطق ديدني شهرستان ورزقان است که اين کتيبه در 5 کيلومتري اين شهرستان و در مسير جاده ورزقان ـ اهر واقع شده است و کتيبه ميخي اورارتوئي در 3 کيلومتري روستاي «سقندل» و بر دامنه کوه زاغي بر سينه سنگي يکپارچه و مرتفع منقوش و به شماره 795 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است.

روستاي کرينگان با زبان تاتي، همچنان چشم انتظار

از ديگر مناطق ديدني شهرستان ورزقان مي‌توان به روستاي کرينگان با زبان «تاتي» اشاره کرد. اين روستا در60 کيلومتري بخش شهرستان ورزقان واقع شده است؛ از شمال با روستاها «ياولي»، «احمدآباد» و «مردانقم» و از جنوب‌شرقي با روستاهاي «ونستان» و «ملک طالش» و از جنوب غربي با روستاي «آستمال» همسايه است.

از مهمترين ويژگي اين روستا، داشتن آب و هواي کوهستاني و معتدل است که در تابستان گرم و معتدل و در زمستان سرد و يخبندان مي‌شود. اين روستا براساس آخرين سرشماري 30 خانوار و 140 تا 150 نفر جمعيت را در خود جاي داده است.

به ديگر سخن اينکه زبان و گويش ساکنان اين روستا با زبان «تاتي» است که اين روستا را در سطح منطقه و جهان مشهور کرده است.

زبان باستاني «تاتي»، يکي از 16 اثر ميراث فرهنگي و معنوي آذربايجان‌شرقي است که اوايل تابستان سال 1390جاري در سومين همايش شوراي عالي سياستگذاري در استان چهار محال و بختياري در فهرست آثار ملي ايرانيان به ثبت رسيده است.

در حال حاضر مردم روستاي «کرينگان» به اين زبان گفت‌وگو مي‌کنند که به نظر مي‌رسد راز ماندگاري آن عدم راه ارتباط و راه نيافتن وسايل ارتباطي است.

با معرفي اين زبان و روستاي «کرينگان» به عنوان يکي از جاذبه‌هاي فرهنگي اين شهرستان، مي‌توان گام‌هاي موثري را براي رفاه حال اين ساکنان اين منطقه و به ويژه حفظ اين زبان در اين روستا کوشيد.

منطقه حفاظت شده ارسباران، رها شده به دست حوادث روزگار

اما يکي از جاذبه‌هاي بسيار بي‌نظير طبيعي که در استان آذربايجان‌شرقي در شهرستان‌هاي کليبر، خداآفرين و ورزقان واقع شده است، جنگل بي‌نظير ارسباران است.

منطقه حفاظت شده جنگل‌هاي ارسباران نيز از ديگر نقاط ديدني شهرستان ورزقان است که در طول سال مسافران زيادي را به خود جلب مي‌کند، بخش عمده اين جنگل در اين شهرستان واقع شده ‌است.

با اين وصف، منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 870 هزار و654 هکتار از سال 1346 به عنوان منطقه  شکار ممنوع، در سال 1352 به عنوان منطقه حفاظت شده ارسباران و از سال 1355 به عنوان ذخيرگاه زيست کره اعلام شده است.

در اين منطقه حدود يک‌هزار و 73 گونه گياهي و 320 گونه جانوري شامل 215 گونه پرنده، 29 گونه خزنده، پنج گونه دوزيست، 48 گونه پستاندار و 17 گونه ماهي در آن وجود دارد.

بر همين اساس اعلام بخشي از ارسباران به عنوان زيست کره توسط يونسکو بر ظرفيت توريستي اين منطقه افزوده است.

معادن مس سونگون و طلاي اندريان، ضيافتي به افتخار دوست

از ديدني‌هاي ديگر اين شهرستان، وجود معادن مختلف مس و طلايي است که از دير باز تاکنون مورد توجه صنعتگران، دوستداران طبيعت و گردشگران قرار گرفته است.

معدن مس سونگون در شمال‌غرب ايران در استان آذربايجان شرقي، 130 کيلومتري شمال تبريز، 75 کيلومتري شمال‌غرب اهر و 30 کيلومتري شمال ورزقان در همسايگي جمهوري‎هاي آذربايجان و ارمنستان قرار دارد.

به نقلي سابقه معدنکاري در سونگون به دو قرن پيش (دوره قاجاريه) برمي‌گردد و اکتشافات اصولي مس سونگون از سال 1366 آغاز شده است.

با اين وصف منطقه توريستي «اندريان» از ديگر جاذبه‌هاي طبيعي اين شهرستان است. واقع شدن اين منطقه در قلب طبيعت جنگل‌هاي ارسباران و وجود ظرفيت‌هاي زيادي همچون معدن طلاي «اندريان»، مجموعه آثار تاريخي، چشمه‌هاي آب معدني و آب درماني، با آب و هوا و جاذبه‌هاي گردشگري خاص خود، از ديگر ديدني‌هاي چشم‌نواز آذربايجان‌شرقي است.

ورزقان سرزمين ناشناخته‌هاي گردشگري

حال آنچه در اين زمينه اهميت دارد اينکه براي معرفي جاذبه‌ها و نقاط گردشگري اين شهرستان به قطره‌اي از دريا اشاره کرديم، از سوي ديگر حال اين پرسش مطرح مي‌شود که شهرستان ورزقان با اين همه ظرفيت در حوزه‌هاي مختلف طبيعي، تاريخي و فرهنگي چگونه مي‌خواهد، خود را به عنوان شهرستان نمونه گردشگري و پيشتاز «شهر توسعه يافته، سالم و زيبا» در بين شهرهاي استان آذربايجان‌شرقي مطرح سازد.

حال بايد پرسيد که آيا در اين زمينه زيرساخت‌هاي لازم و امکانات زيربنايي براي اين شهرستان محروم آذربايجان‌شرقي فراهم شده و يا بايد منتظر اين زيرساخت‌ها شد که قريب به يقين در روزهاي دوري مي‌توان آن را در قاب آينده ورزقان مشاهده کرد

.

^{_{نگارنده: موسي کاظم‌زاده}}