به گزارش احرارنيوز به نقل از مهر، نطقه باستاني و تاريخي معروف به «شهريري» با بيش از ??? هکتار وسعت در شمال غربي روستاي پيرازميان در ?? کيلومتري شرق شهرستان مشگين شهر در کنار رود قره سو قرار داشته و از سه قسمت دژ نظامي، معبد و «قوشا تپه» تشکيل مي شود.طي سال هاي اخير کاوش هاي باستان شناسي نام اين منطقه را ورد زبان ها کرد و با وجود اينکه کاوش هاي معاصر بيش از ?? سال است که در اين منطقه انجام مي شود، مطالعات جامع و کافي از قدمت باستاني آن صورت نگرفته است.

برخي باستان شناسان تاريخ سه هزار و ??? ساله و برخي هفت هزار ساله را به اين منطقه نسبت مي دهند. برخي معتقدند پيچيدگي هاي يک تمدن کهن در اين منطقه وجود دارد و گروهي پيرازميان را يک رصد خانه در دوران باستان و زماني که اولين ساکنان اين منطقه سکونت داشتند قلمداد مي کنند.

اما تعابير و تفاسيري که شرح آن خواهد رفت هر طور که باشد از خلا و کاستي هاي نحوه نگه داري آثار مکشوفه اين منطقه نمي کاهد.

هزاران سال سنگواره هاي پيرازميان در صحت و سلامت در دل خاک به يادگار ماندند و بعد از اکتشاف و چيدمان آن ها در فضاي آزاد طرح هاي جسته و گريخته و برنامه هاي سليقه اي مديران مختلف سايه تاريکي شد بر يادگارهاي باستاني.

تا جايي که طرحي بعد از طرح ديگر ناکام از آب درآمد و گروهي ايده هاي گروه قبلي را غير کارشناسي خواندند. در وضعيت فعلي که نه مطالعات اين مجموعه کامل شده و نه نگه داري به شکل مطلوب انجام مي شود، طرح ثبت جهاني نيز خود دغدغه اي است که با تداعي سرنوشت مجموعه بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي بعد از ثبت جهاني علامت سوالي در نحوه مواجه مديران با اين ايده قرار داده است.

مطالعات ناقص اثري با آوازه جهاني

پيرزاميان به علت وجود پيکره هاي سنگي، سنگ نبشته ها، قبور باستاني، قدمت تاريخي و ويژگيهاي منحصر به فرد خود اثري شاخص و به عنوان يکي از ويژگي هاي منحصر به فرد گردشگري و باستاني شهرستان مشگين شهر و حتي استان اردبيل و حتي مي توان گفت کشور ايران است.

به عقيده باستان شناسان و کارشناسان ميراث فرهنگي قدمت قلعه و معبد اين منطقه باستاني به هزار و ??? سال قبل از ميلاد و منطقه "قوشا تپه" به هفت هزار سال پيش از ميلاد مي رسد.

قبل از هزاره اول، در دوران نوسنگي اين محل مسکوني بوده و بخشي از تمدن درخشان منطقه در اين نقطه متمرکز بوده است.

اين اظهارات کلي در حالي است که عقايد مختلفي از رموز پنهان سنگواره ها وجود دارد. باستان شناس  و مسئول موزه باستان شناسي اردبيل يکي از مهمترين اظهارات در خصوص اين مجموعه را تائيد نمي کند.

مير روح الله محمدي  تصريح کرد: به دليل عدم همخواني تاريخي وجود رصدخانه در پيرازميان تائيد علمي ندارد؛ در سايت باستان شناسي پيرازميان آثاري از هفت هزار سال قبل مشاهده مي‌شود و اين در حالي است که شکل گيري رصد خانه ها در ايران به عهد ايلخاني باز مي گردد.

به گفته محمدي کاوش‌هاي پيرازميان احتمال وجود معبد در اين منطقه را بيشتر از وجود رصد خانه تائيد مي کند و با اين وجود تمامي استنباط ها نسبي بوده و نمي توان به صورت قطعي اعلام نظر کرد.

اين باستان شناس تاکيد دارد که در عين حال نمونه سنگ واره هاي پيرازميان با وجود آنکه همتاياني در کشورهاي قزاقستان، سيبري، قفقاز، ترکيه و جزاير کرت دارد در تعداد و تنوع بي نظير است.

يادمان جنگجويان زن هزاره‌هاي قبل

تاکيدات مسئول موزه باستان شناسي اردبيل در حالي است که نمونه هايي از اظهاراتي مبني بر وجود رصدخانه در اين منطقه از زبان برخي راهنمايان موزه هاي اردبيل شنيده مي شود.

مطالعات ناقص در ماهيت واقعي اين منطقه موجب شده عقايد مختلف و راز آلودي از تاريخ آن شکل بگيرد به عنوان مثال به عقيده برخي سنگ‌ها يادمان جنگجويان شاخص منطقه است. تاجايي که محمدي در اين خصوص مي گويد: برخي معتقدند سنگ ها به تعداد سربازاني که جنگجويان در جنگ ها کشته اند ساخته شده است.

محمدي با بيان اينکه در برخي نمونه سنگواره‌ها گلدان به دست سنگواره مشاهده مي شود، اضافه کرد: در نمونه پيرازميان برخي از سنگواره‌ها به دليل دهان بسته و نوع تراش به زن و تعداد انگشت شمار به عنوان مرد شناسايي شده اند.

مسئول موزه باستان شناسي اردبيل تصريح کرد: با اين وجود تخريب سنگ واره ها و قاچاق آن توسط افراد سود جو موجب شده تعداد قابل توجهي از بين برود.

نگه داري جسته گريخته و جدا از هم يک مجموعه

به گفته اين باستان شناس قوشا تپه با قدمت هفت هزار سال، شهريري عصر آهن سه و مکتب اوشاقلاري عصر آهن دو شناسايي شده است.

چشم پوشي به نگه داري اصولي اين مجموعه در سال هاي اخير با اتفاقات قابل توجهي همراه بوده است. يکي از اين اتفاقات جابه جا کردن پيکره هاي اين مجموعه و نگه داري تعدادي در موزه مشگين شهر و در موزه باستان شناسي اردبيل است.

بطوريکه ترکيب اين مجموعه خود به دست کساني که قرار است حافظان آن باشند به هم ريخته و مشخص نيست به کدام دليل منطقي سنگواره پيرازميان که اثر باستاني شهر يري در مشگين شهر است، در محل موزه باستان شناسي اردبيل نگه داري مي شود.

برخي کارشناسان اين منطق که در واقع نگه داري با هدف مجموعه سازي از تاريخ باستاني اردبيل در يک موزه صورت پذيرفته است را نمي پذيرند و معتقدند خود اين مجموعه در يک جا شکل و شمايلي بي نظير به خود مي گيرد. چنانچه ذکر آن رفت تعداد و شکل پيکره ها اين مجموعه را در جهان نيز بي نظير ساخته است.

از سقف سازي تا سقف ريزي بر روي يادگارهاي کهن

کهنگي دردهاي پيرازميان را نبايد به تاريخ رفته بر آن نسبت داد. اين پيکره هاي  بسته زبان دچار بي مهري زايد الوصفي هستند که از کج سليقگي ها بر بدنه آن ها نشسته است.

چهار سال قبل گزارش هاي متعددي  نسبت به نگه داري نامطلوب اين سنگواره ها  منتشر شد مدير کل وقت ميراث فرهنگي استان با رد هرگونه تخريب به دليل مجاورت نامطلوب سنگواره ها با برف و باران گفت: اصولا سنگواره ها تخريب نمي شوند و سنگ هاي اين منطقه به دليل جنس مقاومي که دارند در مقابل برف و باران تخريب نخواهند شد.!

اصولا سنگواره ها تخريب نمي شوند و سنگ هاي اين منطقه به دليل جنس مقاومي که دارند در مقابل برف و باران تخريب نخواهند شد.!وعده تبديل اين مجموعه به پايگاه پژوهشي باستان شناسي در حالي از سوي مديران طرح مي شد که به دليل رها شدن در فضاي آزاد و نبود امکانات امنيتي کافي سنگواره ها از دست افراد سودجو و قاچاقچيان نيز در امان نبود.

در اين ميان مدير کل وقت ميراث فرهنگي استان که در اظهارات قابل توجهي از واگذاري سنگ ها به روستاييان با هدف نگه داري از سنگ در منازل مي گفت، آسيب هاي جدي به مجموعه اي وارد مي شد که سال ها در دل خاک ايمن مانده بود.

اين اظهارات و انعکاس تخريب هاي در شرف وقوع در سال هاي بعد موجب شد طرح دست و پا شکسته اي مبني بر سقف سازي بر روي پيکره هاي سنگي با صرف هزينه هاي گزاف آغاز شود. سکوت مدير ديگر ميراث فرهنگي و کلي گويي در خصوص سوالات رسانه ها فرصت بازبيني طرح مسقف سازي را از کارشناسان گرفت.

پيرازميان درگير طرحي بود که به دو سال نيانجاميد به نقطه صفر رسيد و بدون اينکه کوچکترين تاثير مطلوبي در حفاظت از اين اثر به وقوع بپيوندد اجراي طرح از حرکت باز ايستاد.

طرحي که در ابتدا اميدواري در حمايت مطلوب از پيکره ها بود و مدتي به بهانه نبود اعتبار مناسب با تاخير مواجه شد ودر وضعيتي که ميراث فرهنگي استان از کمبود اعتبار در مرمت و حفاظت رنج مي برد، اعتباري هزينه طرحي ناکام شد.

درست در سال هايي که وعده مسقف شدن اين منطقه طرح شده بود مسئولان فعلي ميراث فرهنگي استان از توقف اين طرح و غير کارشناسي بودن آن خبر دادند.

نگاه علمي که تا همين ديروز پنهان بود

معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي استان اردبيل دليل توقف در طرح مسقف سازي اين منطقه را اينطور عنوان کرد که ساماندهي محوطه باستاني پيرازميان نيازمند نگاه علمي است.

عليرضا دباغ عبداللهي  تصريح کرد: مرمت آثار باستاني نيازمند يک پروسه علمي است و در حال حاضر نيز دليل توقف در طرح روکش گذاري پيرازميان با هدف نگاه علمي به مرمت اين مجموعه است.

وي افزود: به دليل محدوديت هاي مالي قدرت اقدامات عملياتي در مرمت آثار باستاني محدود است و ما بر اساس اقتضائات و ضرورت ها اقدام مي کنيم.

معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي استان تصريح کرد: اجراي مصالح ناملموس در اين محوطه درست نيست و بايد با نگاه علمي در خصوص ساماندهي پيرازميان تصميم گيري شود.

دباغ عبداللهي با بيان اينکه طرح پارک موزه براي اين مجموعه در دست مطالعه است، اضافه کرد: ما نگران ساماندهي اين مجموعه نيستيم و در حال حاضر نيز وضعيت محوطه به شکلي است که هيچ اتفاقي براي پيکره هاي سنگي نخواهد افتاد.

وي در پاسخ به اين سوال که چرا طرح سازه روکش قبلا مورد تائيد بود و در وضعيت فعلي اجرا نمي شود، گفت: اجراي سازه روکش در پيرازميان توسط کميته فني استان تائيد شده بود اما در نهايت توسط شوراي فني مورد تائيد واقع نشد و دليل آن انجام طرح شتاب زده در ساماندهي اين محوطه باستاني ذکر شده است.

معاون صنايع دستي ميراث فرهنگي استان ورود سريع به ساماندهي پيرازميان را نامناسب خواند و افزود: افرادي که به عدم اجراي سازه روکش نقد دارند ممکن بود بعد از اجرا به همين سازه و ناملموس بودن آن انتقاد داشته باشند.

وي افزود: اين در حالي است که در برخي مواقع اجراي مصالح ناملموس خود موجب تخريب يک اثر تاريخي و باستاني مي شود.

از ناکامي در نگه داري تا تمناي ثبت جهاني

بايد تاکيد کرد که در وضعيت فعلي برنامه مدوني براي نگه داري اين منطقه عملياتي نشده و تمامي ايده هاي مختلف از جمله پارک موزه يا سايت باستان شناسي و يا منطقه پژوهش باستان شناسي همگي در حد حرف است و محلي از اجرا ندارد.

در عين حال موضوع قابل توجه ثبت جهاني اين اثر است که خرداد ماه سال گذشته از سوي نماينده مردم مشگين شهر در مجلس شوراي اسلامي به عنوان راه حل حفاظت از اين مجموعه طرح شد و بعدها از سوي برخي مسئولان ديگر نيز به آن اشاره شده است.

در آن مقطع که يونس اسدي نسبت به دنبال کردن طرح مسقف سازي اصرار داشت مشخص نبود بر اساس کدام مطالعات اين طرح دنبال مي شود و امروز که متوقف شده نيز اظهاراتي از زبان مسئولان شنيده نمي شود.

در عين حال ثبت جهاني با نگراني همراه است. چراکه سياست گذاري هاي غلط، تبليغات نامناسب و بهره نبردن از نگاه علمي و کارشناسي که امروز در زبان مسئولان شنيده مي شود موجب شده است مجموعه بقعه شيخ صفي الدين اردبيلي بعد از ثبت جهاني آنطور که بايد در سطح جهاني معرفي نشده و براي جذب گردشگران آن چاره انديشي نشود.

تجربه تعداد بازديد هاي تعطيلات نوروزي امسال نشان داد تنها ثبت جهاني يک اثر کافي نيست و مسئولان استاني بايد با تدبير و برنامه جدي از فرصت ثبت بهره برداري بهينه کرده و اردبيل را از طريق جاذبه هاي گردشگري آن در سطح بين المللي معرفي کنند.

در واقع ثبت جهاني بقعه شيخ صفي به افتخارات عملکرد مديران وقت اضافه شد و تنها در نام باقي ماند و وضعيت مرمت و معرفي اين اثر اين نگراني را به همراه دارد که آيا با ثبت جهاني شهر يري فرصت مطلوبي در معرفي و بازدارندگي از تخريب آن فراهم خواهد شد؟

??? پيکره سنگي منهاي تعدادي که تخريب و يا دزديده شده است شاهد ايده هايي هستند که بر پيکر آثار باستاني اردبيل فرو مي نشيند.

در اين ميان برجهت دهي نامطلوب در رسانه ها با ترويج و تبليغ ايده هاي غير کارشناسي نيز نبايد چشم پوشيد. چراکه پس از اين هر تصميمي اتخاذ شود به مانند تصميمات قبلي توسط مردم قضاوت خواهد شد.

گزارش: ونوس بهنود