همان طور که دانستن حق مردم است، رسانه بايد تأثير پيام روي مخاطب را به عنوان بخشي از حقوق مخاطب در نظر بگيرد. نمايش خشونت عريان، تصاوير منافي‌عفت و تمامي اخباري که باعث جريحه‌دار شدن افکار عمومي مي‌شود، جزئي از خطوط قرمز اخلاقي رسانه‌هاي حرفه‌اي در سراسر دنياست.

روز گذشته يک رسانه آنلاين به دليل پخش تصاوير و مطالب مغاير با عفت عمومي و بهداشت رواني جامعه از سوي مراجع قانوني توقيف شد. هيئت نظارت بر مطبوعات حکم توقيف سايت خبري «رکنا» را پس از پخش ويدئوي دلخراش يک قتل صادر کرد. اين براي نخستين بار نيست که رسانه‌هاي عمدتاً متعلق به بخش خصوصي، براي جلب نگاه مخاطبان و بالا بردن ميزان تماشاي اخبار خود، دست به انتشار اخبار، عکس‌ها و ويدئو‌هايي مي‌زنند که از سوي جامعه غيراخلاقي شمرده مي‌شوند و به صورت مستقيم سلامت رواني جامعه را تهديد مي‌کنند. «جوان» در ادامه نظرات دو تن از استادان پيشکسوت ارتباطات و روزنامه‌نگاري را درباره حقوق مخاطب و حد آزادي رسانه در نشر اخبار و تصاوير جويا شده است.

رسانه موظف به پاسداشت اخلاق است
دکتر محمدمهدي فرقاني، روزنامه‌نگار باسابقه و استاد پيشکسوت ارتباطات در گفتگو با «جوان» با اشاره به اينکه اخبار حوادث جزو جذاب‌ترين اخبار در همه رسانه‌ها هستند، مي‌گويد: «در ميان اخبار حوادث نيز خبر‌هاي مربوط به جنايات و قتل و حواشي مربوط به آن‌ها از پرمخاطب‌ترين خبر‌ها به شمار مي‌آيند، اما در همه دنيا شيوه‌نامه‌هايي براي انتشار اخبار و تصاوير مرتبط با حوادث وجود دارد که رسانه‌هاي معتبر آن را رعايت مي‌کنند.» فرقاني مي‌افزايد: «رسانه‌ها در مقابل اخبار حوادث با يک تناقض روبه‌رو هستند؛ از سويي بايد آخرين اخبار را در اختيار مخاطب قرار دهند و از سوي ديگر موظف به پاسداشت عواطف انساني و اخلاق عمومي هستند. رسانه نبايد آنچه را که با روح و روان مردم در تعارض است، منتشر کند و اين کار به نوعي خودسانسوري اخلاقي در راستاي حقوق مخاطب است.»

استاد پيشکسوت ارتباطات با تأکيد بر اينکه رعايت اصول اخلاقي رسانه در جامعه ما که مدعي اخلاقمداري است، بايد بيشتر از ساير نقاط دنيا باشد، مي‌افزايد: «روزنامه‌نگار موظف به رعايت اخلاق حرفه‌اي و مسئوليت اجتماعي است. اين مسئله در رسانه‌هاي حرفه‌اي که داراي نظام سردبيري و نظارت سازماني هستند، بيشتر رعايت مي‌شود و خبرنگار خود را موظف مي‌داند خبر را با سردبير هماهنگ کند، اين تفاوت رسانه‌هاي حرفه‌اي و آماتور است. متأسفانه بخشي از آنچه امروز شاهد آن هستيم، حاصل بي‌تجربگي و بي‌اطلاعي کساني است که کار خبري مي‌کنند، اما از مسئوليت‌هاي روزنامه‌نگاري آگاهي ندارند و تلاش دارند با هر چه عريان‌تر نشان دادن موضوعات براي رسيدن به منافع مادي و معنوي در رقابت با ديگر رسانه‌ها جلو بيفتند.»

لزوم آموزش خبرنگار حرفه‌اي
فرقاني آموزش حرفه‌اي خبرنگاري را در کاهش انتشار اخبار و تصاوير منافي اخلاق مؤثر مي‌داند و مي‌گويد: «يک روزنامه‌نگار حرفه‌اي آموزش‌ديده به خوبي مي‌داند که نياز مخاطب چيست و چه چيزي را چگونه بايد منتشر کند. روزنامه‌نگار حرفه‌اي به افکار عمومي احترام مي‌گذارد و باعث جريحه‌دار شدن اخلاق نمي‌شود.» وي با تأکيد بر اينکه در کنار تربيت روزنامه‌نگار حرفه‌اي، نيازمند تدوين آيين‌نامه‌هاي اخلاقي و حرفه‌اي خبرنگاري هستيم، ادامه مي‌دهد: «آموزش نقطه پايان مسئوليت خبرنگار نيست و در کنار آن بايد اصول و مقررات مناسب با وظايف رسانه‌ها تدوين شود که با رعايت آن فضاي حرفه‌اي و اخلاقي بر فعاليت رسانه و خبرنگار حاکم شود.»

نمايش خشونت در رسانه به ترويج خشونت کمک مي‌کند
دکتر حسينعلي افخمي، استاد باسابقه ارتباطات و فارغ‌التحصيل رشته روزنامه‌نگاري از دانشگاه ليدز انگلستان در گفتگو با «جوان» به موضوع مخاطب عام رسانه‌ها و لزوم توجه به اين نکته اشاره مي‌کند و مي‌گويد: «فرض اصلي در فعاليت رسانه اين است که مخاطب عام بيننده يا خواننده اين خبر است. رسانه حق ندارد بدون در نظر گرفتن اينکه همه گروه‌هاي سني مخاطب او هستند، دست به انتشار تصاوير بزند. در مورد اخبار حوادث و جنگ، تصور کنيد يک خانم باردار اگر چنين تصاوير خشونت‌بار و تکان‌دهنده‌اي را ببيند، چه تأثيري روي او و جنين خواهد گذاشت که شايد جبران‌ناپذير باشد!»

افخمي با انتقاد از پخش تصاوير مربوط با اخبار قتل و جنايات در رسانه‌ها مي‌افزايد: «رسانه بايد بداند بين آن چيزي که مأمور پليس، کارآگاه يا قاضي از حادثه مي‌بيند و آنچه مردم عادي بايد از آن حادثه بدانند يا ببينند، تفاوت عمده‌اي است. مردم لازم نيست تصاوير حوادث را ببينند. در اين نوع خبرها، نوشتن خبر به حد کافي مي‌تواند در تصوير‌سازي ذهن مخاطب تأثيرگذار باشد ولي تماشاي تصاوير به صورت مستقيم بر ذهن و روان افراد تأثير سوء مي‌گذارد.»

وي با اشاره به اينکه رسانه‌هاي کشور انگليس و ديگر کشور‌هاي اروپايي و امريکايي در نشر تصاوير دقت زيادي انجام مي‌دهند تا مخاطب کمترين آسيب روحي را ببيند، مي‌گويد: «طبق آيين‌نامه‌ها، تصاوير صحنه‌هاي دلخراش، يا پخش نمي‌شود يا به بيننده پيش از آن تذکر داده مي‌شود و باز هم تا حد ممکن از نمايش تصاوير به صورت واضح و عريان جلوگيري مي‌شود.» استاد پيشکسوت ارتباطات تأکيد مي‌کند: «رسانه‌ها بايد توجه داشته باشند که از نظر اخلاق حرفه‌اي، نمايش يک تصوير از خشونت مي‌تواند به دامن زدن به آن و تقليد ديگران از آن کمک کند. تصاوير مي‌توانند باعث ايجاد نفرت و تشديد خشونت شود و حتي در اقليت‌هاي قومي اين کار مي‌تواند به ترويج يک عمل در ديگر اعضاي آن قوم و گروه کمک کند.»

 افخمي مي‌گويد: «تا زماني که در ايران تعريف درستي از روزنامه‌نگار حرفه‌اي نداشته باشيم و روزنامه‌نگار از حقوق مادي و معنوي خود و مسئوليت‌هاي آن بي‌خبر باشد، نمي‌توانيم انتظار داشته باشيم ديگر شاهد انتشار اخبار و تصاوير منافي اخلاق و عفت عمومي نباشيم.» وي ادامه مي‌دهد: «همان طور که پزشک مسئول سلامت و درمان افراد است و در چارچوب‌هاي قانوني فعاليت مي‌کند، روزنامه‌نگار نيز به عنوان پزشک اجتماع بايد از نظر اخلاق حرفه‌اي داراي چارچوب‌هاي رفتاري باشد.»

افخمي با اشاره به اينکه رسانه‌هاي ضعيف و غيرحرفه‌اي براي ديده شدن دست به هر کار غيراخلاقي مي‌زنند، مي‌گويد: «يکي از راه‌هاي ديده شدن براي اين رسانه‌ها دستاويز قرار دادن «ترين»‌هاست و تلاش مي‌کنند با نشر اولين خبر‌ها و تصاوير خود را مطرح کنند.» اين استاد دانشگاه معتقد است: «بايد در کنار قدرت قضايي براي کنترل فعاليت رسانه‌ها، اخلاق حرفه‌اي در قالب نظام سردبيري گسترش پيدا کند و روزنامه‌نگار حرفه‌اي از سوي مديران مسئول و سردبيران رسانه‌ها مورد حمايت قرار گيرد.»

منبع: روزنامه جوان