اين که رژيم غذايي و ريزمغذي ها چگونه به صورت مستقيم بر باروري تاثير مي گذارند هنوز به طور کامل روشن نيست، اما پژوهشگران با گذشت هر روز به يافته هاي جديدي دست مي يابند. ما مي دانيم که برخي کمبودها مي توانند موجب مشکلات باروري شوند. همچنين، از اين موضوع آگاه هستيم که برخي بيماري هاي موثر بر توانايي بدن در جذب مواد مغذي، مانند بيماري سلياک درمان نشده، مي توانند خطر ناباروري را افزايش دهند.

آيا بايد مکمل هاي ويتامين را مصرف کنيد؟

دريافت مواد مغذي مورد نياز بدن از طريق يک رژيم غذايي سالم يا با کمک مکمل ها در صورت توصيه پزشک اهميت دارد. براي افرادي که با کمبود مواد مغذي خاص مواجه هستند، مصرف مکمل ها ممکن است مفيد باشد.

اما اگر از نظر دريافت مواد مغذي کمبودي نداشته باشيد، آيا مصرف يک مکمل ويتامين مي تواند موجب تقويت باروري شود؟ پاسخ اين پرسش به طور دقيق مشخص نيست. برخي مطالعات نتايج مثبت در اين زمينه را نشان داده، در شرايطي که برخي ديگر هيچ گونه بهبود در عوامل باروري به واسطه مصرف مکمل ها در مقايسه با دارونماها را نشان نداده اند. با اين وجود، در ادامه با برخي از ويتامين ها و مواد معدني که تصور مي شود براي سلامت باروري ضروري هستند، بيشتر آشنا مي شويم.

ويتامين هاي B

از ويتامين هاي B مي توان به B3 (نياسين)، B6 (پيريدوکسين)، B9 (فولات يا اسيد فوليک) و B12 اشاره کرد. تمام انواع ويتامين هاي B در تشکيل و عملکرد درست گلبول هاي قرمز خون نقش دارند. کمبود ويتامين B12 مي تواند موجب کم خوني (آنمي) شود که به واسطه سطوح بسيار پايين گلبول هاي قرمز خون يا ميزان هموگلوبين شکل مي گيرد. عملکرد عصبي درست و انرژي سلول نيز به سطوح سالم ويتامين هاي B بستگي دارند.

زماني که موضوع باروري مطرح مي شود، ويتامين هاي B6 و B9 ضروري‌ترين مواد مغذي از اين خانواده محسوب مي شوند.

ويتامين B6 و باروري

مطالعه اي که در سال 2007 منتشر شد، نشان داد زناني با سطوح بالاتر ويتامين B6 در خون خود احتمال بيشتري دارد بارور باشند. اما آيا اين به معناي آن است که ناباروري زنان تنها با افزايش سطوح ويتامين B6 قابل درمان است؟ متاسفانه، همچنان اين مساله اثبات نشده است.

يک دليل احتمالي براي ارتباط ويتامين B6 با باروري ممکن است با سطوح هموسيستئين، اسيد آمينه اي در جريان خون، پيوند خورده باشد. در سطوح بالا، هموسيستئين با افزايش خطر سکته مغزي و بيماري قلبي مرتبط است.

همچنين، سطوح بالاي هموسيستئين در فوليکول ها با مشکلات تخمک گذاري مرتبط است. در عين حال، سطوح پايين هموسيستئين، ممکن است احتمال بارداري را افزايش دهد. در مطالعه اي کوچک که در سال 2017 منتشر شد، مصرف مکمل فولات، ويتامين B6 و B12 به کاهش سطوح هموسيستئين در زناني با سابقه سقط جنين منجر شد.

ويتامين B9 و باروري

شايد يکي از مهم‌ترين اعضاي خانواده ويتامين B براي باروري و رشد سالم جنين ويتامين B9 يا فولات باشد. فولات هم براي باروري مردان و هم زنان اهميت دارد.

براي زنان، ما مي دانيم که مصرف کم فولات با افزايش خطر نقائص لوله عصبي هنگام تولد، مانند اسپينا بيفيدا يا مهره شکاف‌دار، مرتبط است. پژوهشي در سال 2012 نشان داد که مصرف فولات به ميزان کافي ممکن است بر سطوح هورمون پروژسترون تاثير گذاشته و سطوح پايين ويتامين B9 نيز به تخمک گذاري نامنظم منجر مي شود.

براي مردان، سطوح پايين فولات در مايع مني با سلامت ضعيف اسپرم مرتبط است. مرداني که به ميزان کافي فولات مصرف نمي کنند، احتمال بيشتري دارد داراي درصد بيشتري از اسپرم هايي با DNA آسيب ديده باشند. در برخي موارد، مصرف فولات همراه با ماده معدني روي ممکن است به بهبود نتايج آناليز مايع مني کمک کند.

فولات در برابر اسيد فوليک

اسيد فوليک شکل مصنوعي ويتامين B9 است. زماني که غذاها با ويتامين B9 غني شده باشند، تقريبا همواره از اسيد فوليک براي اين کار استفاده شده است. همچنين، بيشتر مکمل هاي ويتامين حاوي اسيد فوليک هستند. اين به دليل ارزان بودن اسيد فوليک و توليد آسان آن است. اما در حالت ايده آل، اگر تصميم به مصرف مکمل گرفته ايد بايد فولات و نه اسيد فوليک مصرف کنيد. در همين راستا، روي برچسب محصول به دنبال 5-متيل‌تتراهيدروفولات يا 5-MTHF به جاي اسيد فوليک باشيد. اگرچه اسيد فوليک تقريبا به خوبي 5-MTHF جذب و به شکل فعال تبديل مي شود، مصرف مکمل هاي اسيد فوليک ممکن است مشکلات بالقوه با سطوح پايين ويتامين B12 را پنهان کند.

زماني که مکمل هاي اسيد فوليک را مصرف مي کنيد، بدن شما بايد آن را به فولات تبديل کند. در غير اين صورت، سلول هاي بدن نمي توانند از اين ماده مغذي استفاده کنند. فولات شکلي از ويتامين B9 است که به صورت طبيعي در غذاهايي مانند عدس، نخود، سبزيجات برگدار تيره، مارچوبه و بروکلي وجود دارد. شما مي توانيد مکمل هاي ويتامين حاوي فولات را به جاي اسيد فوليک استفاده کنيد، اما آنها به طور معمول کمتر رايج بوده و گران‌تر هستند.

افزون بر اين، بدن برخي افراد به خوبي ويتامين B9 را در شکل اسيد فوليک جذب نمي کند. اين به معناي آن است که آنها مي توانند دوز درست از اسيد فوليک را از غذاهاي غني شده يا مکمل ها دريافت کنند اما به دليل ناتواني سلول ها در استفاده از اين ويتامين، همچنان آنچه را که نياز دارند را دريافت نکنند.

افرادي با جهش ژنتيکي MTHFR مي توانند اين شرايط را تجربه کنند. زنان داراي اين جهش ژنتيکي ممکن است در معرض خطر بيشتري براي سقط جنين، برخي عوارض بارداري و داشتن فرزندي با نقص لوله عصبي باشند، که اين خطرات ممکن است با جذب ضعيف اسيد فوليک/فولات مرتبط باشند.

ويتامين C

ويتامين C در ميوه ها و سبزيجات مختلفي از جمله مرکبات، توت ها، و فلفل ها وجود دارد. اين ويتامين به حفط سلامت بافت همبند کمک مي کند و همچنين براي بهبود زخم و عملکرد درست سيستم ايمني نياز است.

ويتامين C يک آنتي اکسيدان قوي نيز است. اين خواص آنتي اکسيداني نقش مهمي در باروري ايفا مي کنند. آنتي اکسيدان ها اثر منفي راديکال هاي آزاد را کاهش مي دهند که به کاهش آسيب سلولي در بدن منجر مي شود. اغلب در ترکيب با ويتامين E در مطالعات پژوهشي، ويتامين C نشان داده است که سلامت اسپرم را بهبود بخشيده و آسيب ديدگي هاي DNA اسپرم را کاهش مي دهد.

کلسيم

کلسيم يک ماده معدني است که براي سلامت و عملکرد درست استخوان ها به آن نياز داريد اما آيا مي دانستيد اين ماده در سلامت قلب، عملکرد عضلاني، انتقال عصبي، و تعادل هورموني نيز نقش دارد؟

مطالعه اي که در سال 2013 منتشر شد، نشان داد زناني که محصولات لبني (سرشار از کلسيم و غني شده با ويتامين D هستند) بيشتري مصرف مي کنند داراي سطوح سرم ويتامين D بالاتر هستند و در معرض خطر کمتري براي اندومتريوز و مشکلات تخمک گذاري قرار دارند. اين ممکن است به اهميت کلسيم براي باروري اشاره داشته باشد.

کوآنزيم کيو10

کوآنزيم کيو10 که بيشتر به نام CoQ10 شناخته مي شود، يک آنتي اکسيدان است که سلول هاي بدن انسان براي ارائه عملکرد درست و توليد انرژي به آن نياز دارند.

کوآنزيم کيو10 ممکن است به بهبود عملکرد اسپرم کمک کند. مرداني با سطوح بالاتر اين ماده در مايع مني احتمال بيشتري دارد داراي تحرک بهتر اسپرم باشند، با اين وجود، آناليزي در سال 2013 اين گونه نتيجه گيري کرد که مصرف مکمل کوآنزيم کيو10 توسط مردان ارتباطي با افزايش نرخ هاي زاد و ولد يا بارداري ندارد.

در زنان، پژوهش هاي صورت گرفته درباره آثار کوآنزيم کيو10 بر باروري بيشتر به نمونه هايي با حضور زناني که روند لقاح آزمايشگاهي (IVF) را دنبال مي کردند، محدود بوده، اما نتايج اميدوارکننده بوده اند. مطالعه اي در سال 2017 نشان داد که سطح بالاتر کوآنزيم کيو10 (به طور طبيعي در فوليکول ها وجود دارد) با تخمک هايي با کيفيت بالاتر و نرخ بالاتر بارداري در بيماران IVF مرتبط بوده است. دو مطالعه ديگر در سال 2018 نشان دادند که مصرف کوآنزيم کيو10 پيش از يک چرخه IVF به طور قابل توجهي کيفيت و کميت تخمک را افزايش داده است که با تخمک هاي بارور شده بيشتر و درصد بالاتر جنين هاي سالم مرتبط بوده است. با اين وجود، به مطالعات بيشتر براي بررسي آثار مثبت کوآنزيم کيو10 خارج از فضاي لقاح آزمايشگاهي نياز است.

ويتامين D

ويتامين D در منابع غذايي محدودي وجود دارد و در درجه نخست از طريق قرار گرفتن پوست در معرض نور خورشيد تامين مي شود. ويتامين D همراه با کلسيم به حفظ سلامت استخوان ها کمک مي کند. اما اين ماده مغذي براي رشد سلولي، عملکرد سيستم ايمني، و تنظيم التهاب در بدن نيز اهميت دارد.

سطوح پايين ويتامين D با ناباروري مرتبط بوده است. اندام هاي توليدمثلي مردان و زنان حاوي گيرنده هاي ويتامين D و آنزيم هاي متابوليز کننده هستند که نشان مي دهد ويتامين D ممکن است براي باروري سالم حياتي باشد. سطوح پايين ويتامين D با مشکلات تخمک گذاري و افزايش خطر اندومتريوز مرتبط بوده است. ميزان موفقيت لقاح آزمايشگاهي به طور معمول در مردان و زناني با سطوح بالاتر ويتامين D بيشتر بوده است.

آهن

آهن يک ماده معدني است که ما براي توليد گلبول هاي قرمز خون و عملکرد درست آنها به آن نياز داريم. سطوح پايين آهن مي تواند به کم خوني منجر شود که به نوبه خود مي تواند موجب ناباروري شود. در شرايطي که آهن يک ماده معدني است که معمولا آن را از مصرف پروتئين حيواني دريافت مي کنيم اما امکان دريافت آن از منابع گياهي مانند لوبيا، عدس، اسفناج و غلات صبحانه غني شده نيز وجود دارد.

سلنيم

سلنيم يک عنصر کم‌مقدار و ضروري براي سلامت انسان است. اين ماده در عملکرد درست تيروئيد، سنتز DNA، محافظت در برابر استرس اکسيداتيو و توليد مثل نقش دارد. آجيل برزيلي حاوي سطوح بالايي از سلنيم است و از ديگر منابع آن مي توان به ماهي هاي تن، هاليبوت، ساردين و ميگو اشاره کرد.

در زنان، مصرف ناکافي سلنيم خطر نقص فاز لوتئال را افزايش مي دهد. مطالعه اي کوچک در سال 2017 با حضور مرداني با تحرک اسپرم کم نشان داد که استفاده از مکمل سلنيم به ميزان قابل توجهي تعداد، تحرک، زيست پذيري و ريخت‌شناسي عادي اسپرم را افزايش داده است.

روي

روي يک ماده معدني ضروري و مسئول عملکرد درست سلولي، سيستم ايمني، بهبود زخم، سنتز DNA، و تقسيم سلولي است. همچنين، اين ماده معدني براي رشد و نمو سالم از بارداري تا بزرگسالي نياز است.

مطالعات بسياري درباره باروري مردان و روي انجام شده اند. روي براي سلامت هورموني مردان و همچنين رشد و بلوغ اسپرم ضروري است. کمبود روي با شمارش کم اسپرم و هيپوگناديسم يا کم کاري غده هاي جنسي مرتبط است. مرداني با نتايج آناليز اسپرم ضعيف به طور معمول داراي سطوح پايين روي هم در آزمايش هاي مايع مني و هم سرم خون خود هستند.