در سرشماري سال ????، تبريز با جمعيتي بالغ بر يک ميليون و 695 هزار و 94 نفر، پرجمعيت‌ترين و چاراويماق با جمعيتي بالغ بر 32 هزار و 745 نفر، کم ‌جمعيت ‌ترين شهر استان آذربايجان شرقي بوده ‌است.

استان آذربايجان شرقي با 7.1 درصد جمعيت سالمند، بيشترين درصد جمعيت سالمند را نسبت به سال هاي قبل دارد بنابراين اين استان در سال هاي آينده، قشر سالمندي را بيشتر از سال هاي قبل تجربه خواهد کرد.

يک جامعه شناس و مدرس دانشگاه مي گويد: جمعيت کشور در حال حاضر جمعيت جواني محسوب مي شود که در سالهاي آتي به سوي سالمندي متمايل خواهد شد که آذربايجان شرقي در آن سالخورده تر خواهد بود و به عنوان استان پير شناخته خواهد شد.

نادر حاتمي خواجه افزود: شاخص هاي جمعيتي همواره يکي از اساسي ترين جنبه هاي توسعه، علي الخصوص توسعه انساني به شمار مي رود و از طرف ديگر کليه برنامه ريزي ها در جهت ارتقاء سطح زندگي و رفاه اجتماعي و اقتصادي جوامع صورت مي پذيرد؛ البته برخي جوامع سياستهاي جمعيتي خاصي را دنبال مي نمايند و برخي ديگر دچار مسائل جمعيتي حادي مي باشند که نيازمند مهندسي و برنامه ريزي در حوزه هاي مختلف جمعيتي مي باشد.

وي گفت: با عنايت به اينکه کليه جوانب توسعه اقتصادي و اجتماعي نيازمند آمار دقيق و حساب شده از جمعيت مي باشد و از طريق داده هاي جمعيتي نهادها و دستگاه هاي اجرايي اقدام به برنامه ريزي و سياستگذاري مي نمايند لذا توجه به پديده هاي جمعيتي همچون ترکيب و توزيع جمعيت، جواني يا پيري جمعيت، مهاجرت، ازدواج، طلاق، جمعيت فعال و ... ضرورت دارد.

نادر حاتمي خواجه گفت: استان آذربايجان شرقي يکي از استانهاي تاثيرگذار در حوزه هاي سياسي و اقتصادي مي باشد که از نظر تاريخي  و فرهنگي نيز داراي اهميت است.

اين استاد دانشگاه در ادامه گفت: اين استان از قطبهاي اقتصادي و صنعتي کشور محسوب مي شود و آمار و مهارت جمعيت فعال مي تواند نقش اين شاخص را مضاعف نمايد.

وي افزود: در سال1385 سالخورده ترين جمعيت مربوط به استانهاي گيلان، خراسان جنوبي و آذربايجان شرقي بودند و در مقابل استانهاي هرمزگان، سيستان و بلوچستان و خوزستان جوانترين استانها بودند که در آينده و در سرشماري هاي بعدي احتمالا استان آذربايجان شرقي از استانهاي گيلان و خراسان جنوبي پيشي بگيرد و به عنوان پيرترين استان از نظر ترکيب سني مد نظر قرار گيرد.

نادر حاتمي خواجه گفت: درکل بايد اشاره نمود که بنا بر مطالعات و بررسي هاي صورت پذيرفته، نرخ رشد جمعيت استان پايين بوده و در اين راستا بايد مسئولين استاني در بالا بردن نرخ رشد جمعيتي استان فرهنگ سازي نمايند که نرخ رشد جمعيت استان هم  اکنون 2.1 مي باشد که اين زنگ خطري براي اين استان محسوب مي شود که در ميان شهرستانهاي آن تبريز با 1.1 درصد کمترين و چاراويماق با 6.1 درصد بالاترين را به خود اختصاص داده اند.

يک کارشناس ارشد جامعه شناسي نيز مي گويد: جمعيت پير براي هر جامعه اي اثرها و کارکردهاي زيادي خواهد داشت، براي استان آذربايجان شرقي مي تواند کارکردهاي مثبت فرهنگي و اجتماعي داشته باشد مثلا اگر بتوانيم از اين پتانسيل استفاده کنيم، شعر و ادب و فرهنگ عاميانه بر فرهنگ عامه مردم مي تواند کارکرد مثبت داشته باشد.

سعيد غريب خواجه افزود: از طرفي با توجه به اينکه جمعيت پير از استعداد محافظه کاري بيشتري برخوردار است اين مي تواند در آينده براي استان آذربايجان شرقي خطر جدي لحاظ شود. چراکه انسان هاي محافظه کار کمتر شروع کننده هستند و کمتر به ابتکارات و رويه هاي جديد اقدام مي کنند.                                                                                                           

اين پژوهشگر و مدرس دانشگاه در ادامه گفت: جمعيت پير، خيلي به ابداعات و نوآوريها تمرکز نخواهد کرد لذا از لحاظ کارکرد اقتصادي جمعيت پير براي استان آذربايجان شرقي در آينده مي تواند کارکرد منفي داشته باشد.

سعيد غريب خواجه ادامه داد: جمعيت پير براي استان آذربايجان شرقي در آينده منجر به تفاوت نسلي بيشتر خواهد شد.

وي گفت: بهترين شرايط براي آينده جمعيت استان آذربايجان شرقي، داشتن وضعيتي است که تمامي گروه هاي سني بتوانند با مشارکت جدي در توسعه اخلاقي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي جامعه اثرگذار باشند.

اين کارشناس ارشد جامعه شناسي در مورد راهکارهاي مقابله با تهديد پيري جمعيت استان آذربايجان شرقي گفت: آشنايي بيشتر اکثريت جامعه با خطرات جمعيت پير، برگزاري کارگاه هاي آموزشي در قالب ارتباط بين نسلها، شناسايي عوامل موثر بر تاخير ازدواج و از طرفي شناسايي عوامل موثر بر کاهش رشد جمعيت در استان، مي تواند به صورت جدي در برنامه ريزي براي اين امر مهم باشد.

وي در پايان گفت: اين موضوع نياز به پژوهش هاي جدي علوم انساني در استان آذربايجان شرقي دارد و بايد به اين موضوع به عنوان يک مساله جدي نگاه کرد؛ مساله جدي يعني اينکه بتوانيم از ابعاد مختلف علوم انساني مثل جمعيت شناسي، جامعه شناسي و فرهنگ شناسي، راهکارهاي کاربردي تر پيدا کنيم.

مديرکل آمار و اطلاعات استانداري آذربايجان‌شرقي گفت: خانوارهاي کم جمعيت در استان افزايش يافته است و رشد جمعيت در استان ششم دهم درصد بوده است.

حيدر فتح زاده گفت: طبق سرشماري عمومي سال 1390، 70 درصد از جمعيت استان در گروه سني 15 تا 64 سالگي قرار دارد که به اين حالت پنجره جمعيتي گفته مي‌شود که يک فرصت براي جامعه به لحاظ نيروي انساني بيشتر مي باشد.

وي افزود: پنجره جمعيتي يک فرصت طلايي است که بايد از آن استفاده کرد و مسئولان و برنامه‌ريزان کشور بايد از پتانسيل‌هاي جمعيت فعلي براي ترميم ساختار جمعيتي کشور استفاده نمايند.

مديرکل آمار و اطلاعات استانداري آذربايجان شرقي در ادامه جمعيت شهري استان را دو ميليون و 579 هزار و 178 نفر اعلام کرد و افزود: 69.2 درصد از جمعيت استان در 59 نقطه شهري زندگي مي‌کنند که نسبت به سال 85، 2.8 درصد افزايش داشته است.

وي افزود: افزايش بي‌رويه خانوارهاي کم‌ جمعيت از مهم‌ترين نتايج سرشماري سال 90 بود.

حيدر فتح زاده جمعيت فعال استان را يک ميليون و 251 هزار و 679 نفر معادل 39.6 درصد جمعيت استان اعلام کرد و گفت: يکي از علل کاهش جمعيت فعال استان نسبت به سال 85 افزايش سالمندي در استان است به طوري که آذربايجان شرقي 7.1 درصد، جمعيت سالمند را دارد.

مديرکل آمار و اطلاعات استانداري آذربايجان شرقي درباره تغييرات جمعيت استان از              سال 1335تا1390 نيز گفت: با اجراي اولين سرشماري عمومي نفوس و مسکن در سال 1335 جمعيت استان آذربايجان شرقي بر اساس اين نتايج سرشماري برابر يک ميليون و 550 هزار و 345 نفر بوده که با نرخ رشد 7/2 درصد در سال 1345به دو ميليون و 21 هزار و 135 نفر ، با نرخ رشد 7/1 درصد در سال 1355 به دو ميليون و 368 هزار و 252 نفر، درسال 1365با نرخ رشد 5/2 درصد به سه ميليون و 77 هزار و 882 نفر، در سال 1375با نزخ رشد 77 درصد به سه ميليون و 325 هزار و 540 نفر، در سال 1385با نرخ رشد 80 درصد به سه ميليون و 603 هزار و 456 نفر و در سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال 1390 با نرخ رشد 66 درصد به سه ميليون و 724 هزار و 620 نفر رسيد.

حيدر فتح زاده در ادامه گفت: متوسط نرخ رشد جمعيت استان در طي سالهاي 1390-1335 برابر 1.6درصد بوده است و بررسي جمعيت استان به تفکيک نقاط شهري و روستايي استان در طي سالهاي فوق نشانگر اين است که در طي 55 سال گذشته درصد جمعيت شهري و روستايي استان در اين مدت وارونه گرديده است به طوري که در سال 1335، جمعيت شهري 29.7 درصد و جمعيت روستايي 70.3 درصد از جمعيت استان را به خود اختصاص داده بود که در سال 1390 سهم جمعيت شهري برابر 69.2 درصد و سهم جمعيت روستايي برابر 30.8 درصد بوده است.

وي افزود: اطلاعات و ارقام فوق، بيانگر جابجا شدن جمعيت شهري و روستايي استان در طي 55 سال مي باشد و متوسط رشد جمعيت شهري استان در طي دوره فوق (1390-1335) برابر 3.2 درصد بوده است.

حيدر فتح زاده همچنين گفت: بررسي سهم جمعيت گروههاي عمده سني در استان در سال 1355 نشانگر اين است که از جمعيت دو ميليون و 368 هزار و 252 نفري استان 45.6 درصد جوان، 3.4 درصد 65 ساله و بيشتر (سالمند) و 51 درصد بزرگسال مي باشد. اين رقم در سال 1390 در گروه سني 14-0 ساله به 22.1درصد، در گروه سني 15-64 ساله 7.1 درصد و در گروه سني 65 ساله و بيشتر برابر 70.8 درصد رسيد. به عبارتي ديگر در طي 35 سال تغييراتي در سهم گروه سني به عمل آمده و سهم گروه سني سالمند استان دو برابر و سهم گروه سني بالاي 64-15 ساله يا ميانسال نسبت به سال 1355، 20 درصد افزوده شده است.

مديرکل آمار و اطلاعات استانداري آذربايجان شرقي گفت: در سال 1395 به بعد به دليل انتقال جمعيت ميانسال 1390به سالمندي، جمعيت سالمندي استان بيش از 8.5 درصد خواهد بود و اين در شرايطي است که استان به لحاظ ساختمان سني جمعيت، براي اولين بار با مسئله سالمندي مواجه خواهد شد چرا که براساس نتايج سرشماري هاي گذشته جمعيت سالمندي استان کمتر و ازسال 1375به بعد روند افزايشي داشته است که لازم است برنامه ريزي هاي لازم در اين ارتباط به عمل آيد .

مديركل ثبت احوال آذربايجان شرقي گفت: آمار ثبت ولادت در 9 ماهه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل افزايش يافته است.

علي جعفري آذر افزود: در اين مدت 51 هزار و 80 مورد ثبت ولادت در استان انجام شده كه اين رقم نسبت به مدت مشابه پارسال 629 مورد رشد نشان مي دهد.

وي گفت: از اين ثبت ولادت ها 52 درصد مربوط به نوزادان پسر و 48 درصد به نوزادان دختر تعلق دارد.

جعفري آذر مجموع ثبت ولادت هاي سال گذشته در آذربايجان شرقي را 67 هزار 842 مورد اعلام كرد كه حدود پنج درصد ولادت هاي ثبت شده كشور را به خود اختصاص داده است.

مديركل ثبت احوال آذربايجان شرقي درباره وضعيت ثبت فوتي ها در استان نيز گفت: طي 9 ماهه امسال 15 هزار و 107 مورد فوت در شهرستان هاي 20 گانه استان ثبت شده كه نسبت به مدت مشابه سال قبل 982 مورد كاهش نشان مي دهد.

جعفري آذر ادامه داد: از مجموع فوتي هاي ثبت شده استان 56 درصد را آقايان و 44 درصد را بانوان شامل مي شود كه از نظر پراكندگي نيز 69 درصد در مراكز شهري و 31 درصد در مناطق روستايي به وقوع پيوسته است.

وي تعداد فوتي هاي ثبت شده سال گذشته در آذربايجان شرقي را 21 هزار و 734 مورد اعلام كرد كه شش درصد فوتي هاي كشور را شامل مي شود.

مديرکل ثبت احوال آذربايجان‌شرقي سن ازدواج در استان را براي آقايان 27 و خانم‌ها 22.4 اعلام کرد.

علي جعفري‌آذر اظهار کرد: در 9 ماه گذشته 34 هزار و 532 مورد ازدواج در دفاتر ثبت آذربايجان‌شرقي به ثبت رسيده است.

وي افزود: اين ميزان در مقايسه با مدت مشابه سال قبل از کاهش 2 هزار و 866 موردي برخوردار است.

جعفري‌آذر، در تشريح کاهش اين رقم گفت: کاهش رقم ازدواج در استان با توجه به سن حائزان شرايط ازدواج و به نسبت کنترل جمعيت تحليل واقعي نيست.

مديرکل ثبت احوال آذربايجان‌شرقي، ميزان ثبت ازدواج در سال گذشته در استان را 45 هزار و 770 مورد عنوان کرد و افزود: سال گذشته 5.2 درصد ازدواج‌هاي کشور در آذربايجان‌شرقي به ثبت رسيده است.

وي افزود: 65 درصد ازدواج‌هاي استان در مناطق شهري و 35 درصد در مناطق روستايي اتفاق مي‌افتد که با توجه به نسبت جمعيت شهري و روستايي مصداق دارد.

علي جعفري ‌آذر گفت: 77 درصد طلاق‌هاي ثبت شده در استان در مناطق شهري اتفاق افتاده است و 23 درصد در مناطق روستايي اتفاق افتاده است.

وي افزود: طي 9 ماه گذشته 5 هزار و 140 مورد طلاق در استان به ثبت رسيده که در مقايسه با مدت مشابه سال قبل از رشد 260 موردي برخوردار است.

جعفري ‌آذر در مورد آمار ثبت طلاق در سال 90 نيز اظهار کرد: سال گذشته 6 هزار و  629 مورد طلاق در آذربايجان‌شرقي به ثبت رسيده است.

وي اضافه کرد: از لحاظ ثبت طلاق در سال گذشته 4.6 درصد طلاق‌هاي کشور در استان آذربايجان‌شرقي به ثبت رسيده است.

وي گفت: برهمين مبنا اين اداره علل افزايش طلاق را دستور كار خود قرار داده و بر استفاده از نظرات استادان دانشگاه و صاحب نظر به صورت عملي تاكيد دارد.

مديرکل ثبت احوال آذربايجان‌شرقي به نتايج سرشماري سال 90 اشاره کرد و گفت: نرخ ثبت ولادت در سال گذشته 18.2 ولادت به ازاي هر هزار نفر جمعيت در استان آذربايجان شرقي مي باشد.

علي جعفري ‌آذر افزود: البته نرخ ثبت ولادت در همان سال، 18.4 ولادت به ازاي هر هزار نفر جمعيت در کشور مي باشد که اين نشان مي دهد نرخ ثبت ولادت در استان کمتر از ميانگين کشوري است.

وي نرخ جايگزيني هدفگذاري شده براي حفظ جمعيت را 1.7 نفر اعلام کرد و گفت: براي حفظ جمعيت کنوني استان هر زوج بايد حداقل دو فرزند به عنوان نرخ جايگزين بعد خود باقي بگذارند اما در حال حاضر اين اصل از سوي زوج ها رعايت نمي شود و در نهايت موجب کاهش جمعيت مي شود.

علي جعفري ‌آذر ادامه داد: برنامه کنترل جمعيت در 25 سال گذشته باعث کاهش تعداد پسران حائز شرايط ازدواج در استان و در نتيجه منجر به کاهش رقم ازدواج در سال جاري شده است.

وي گفت: با توجه به آمار فوتي هاي ثبت شده استان، مردان به دليل داشتن مشاغل سخت و زيانبار، طول عمر کمتري نسبت به زنان دارند و اين نيز يکي ديگر از دلايل کاهش تعداد پسران حائز شرايط ازدواج مي باشد.

مديرکل ثبت احوال آذربايجان‌شرقي در پايان گفت: همه اين عوامل منجر به کاهش ولادت و درنتيجه افزايش جمعيت سالمند در آينده مي شود.

کارشناسان مي گويند: ايران در دنيا جزء کشورهاي جوان محسوب مي شود که در اواسط دهه 1380 جمعيت اين کشور از نظر جواني در اوج بوده اما پس از آن به تدريج جمعيت جوان آن کاهش مي يابد و در انتهاي سال 1405 مقداري افزايش پيش بيني مي شود.

استان آذربايجان شرقي در خصوص اميد به زندگي در کشور رتبه چهارم و در تعداد ولادت ها رتبه هفتم مي باشد.