نخستين بار ارسطو بود که بين حيات سياسي و حيات طبيعي انسان ها تفاوت ملموسي را تبيين نمود . اين تفکيک و شقاق بعدها در علوم سياسي  و اجتماعي مبنايي شد براي شکل گيري بخش مهمي از نظريات و انديشه هاي سياسي . در واقع بعد اين تفکيک يک سئوال فلسفي مهم طرح شده بود که آيا  حيات هاي طبيعي انسان ها برسازنده سياست ها است و يا حيات هاي سياسي است که حيات هاي طبيعي را تعين مي بخشند؟  اما در عالم اسلام، فارابي نخستين فيلسوفي(شيعه اثني عشري) بود اين تفکيک را طرح نموده و طبق مدل انديشه اسلامي در صدد ارائه طريق برآمد. او در  طرح مدينه فاضله و نقش عقل فعال (روح الامين ) بذر يک ترکيب فلسفي-سياسي را  کاشت. در طرح فارابي، هر دوي اين حيات ها مهم در نظر گرفته شده اند و حيات يکي بدون ديگري بي معنا است. اين نگاه بعدها در فقاهت شيعي نيز بازتوليد مي شود و در تبيين الگوي فلسفه سياسي شيعه نقش ايفا ميکند . براي فهم بهتر مساله ميتوان از نقش عرف در اجتهاد سخن به ميان آورد. عرف هرچند در شيعه مانند اهل سنت از  منابع مستقل اجتهاد  نيست اما در سه حوزه تبيين موضوعي حکم، تنقيح ظهور الفاظ و استنباط حکم شرعي نقش اساسي ايفا ميکند. نکته بر سر همين عرف است که معنايي جز عقول مسلمين نداردو  سرنخ بسياري از ايده هاي حکمراني در جهان است. حال اگر به انديشه سياسي اسلامي  برگرديم و بر اساس اصل اين هماني سياست و ديانت(فقاهت) سخن بگوئيم ، استنباط نظر عرف ، نه تنها يک الزام مهم و اساسي براي اجتهاد، بلکه يک مزيت مهم  براي حکمراني است. در اين بستر است که فقيهي مانند آيت الله آل هاشم نه به مثابه يک فرد بل در قامت يک الگو و پديده ظهور مي يابد. وي در  بدو ورود به کارزار رسمي حکمراني (نماينده ولي فقيه نماينده عالي ترين تراز حکمراني در استان هاست)توانست در کوتاه مدت تحولي را در خود امر امامت جمعه ايجاد نمايد. بسط امامت جمعه به روزهاي هفته ، رها کردن جايگاه امامت جمعه از نقش هاي کليشه اي بود به نفع ارتقاي جايگاه فقيه به امام جماعت . يعني  جايگاه راهبر همه جانبه حيات طبيعي و سياسي مردمان استان  .  از ميان بر داشتن ميله هاي جداکننده مردم عادي از مديران حکمران در نماز جمعه ، استعاره اي بود از ميان برداشتن مرزها، مرزهايي که هرچند ناخودآگاه در جامعه وجود دارد اما حذف نمادهاي آن مي تواند طليعه اي باشد از ظهور يک تراز جديد در سياست . من بخش مهمي از  اين تحولات را در درک درست ايشان از عرف مي دانم. دليل آن هم مشخص است . وقتي با مردم و مثل مردم زندگي مي کني ، لابد شناخت واقعي تري از ايشان داري و اين همان نکته مهمي است که بايد آن را حلقه مفقوده حکمراني امروزي دانست . مردمي بودن ، با مردم زيستن  وبراي مردم زيستن  در شادي و غم هايشان بخشي از فرايند  فعال نگه داشتن سنسورهاي شناخت جامعه است که دست فقيه را براي سياست و اجتهاد باز نگه ميدارد. کوتاه سخن آنکه ، آل هاشم به مثابه الگويي است براي همه کساني که دل به فقاهت شيعه دارند و مي خواهند براي تحقق مدينه فاضله حکمراني مطلوب را اعمال کنند.

غلامرضا منصوري- دکتري علوم سياسي