احرارخبر:تبريز، شهر اولين‌ها چگونه مي‌خواهد خود را به عنوان «جهان شهر» و در نهايت «شهر جهاني» مطرح سازد. آيا زيرساخت‌هاي لازم اقتصادي، فرهنگي، امکانات زيربنايي و ارتباطات براي شهر اولين‌ها فراهم شده و يا بايد منتظر اين زيرساخت‌ها شد.
سازمان ملل متحد 31 اکتبر، را با عنوان «روز جهاني شهرها» نام‌گذاري کرده و امسال نيز اين روز با موضوع «طراحي براي با هم زيستن» انتخاب شده است.
با اين وجود، پيشنهاد روز جهاني شهرها، براي اولين بار در روز پاياني اکسپوي جهاني 2010 در شانگ‌هاي چين، با هدف شناخت، نوسازي و ارتقاي ايده‌ها و تجربيات معرفي‌شده و همچنين تلاش براي يادآوري، تجديد و پيشبرد ايده و عمل «شهر بهتر، زندگي بهتر» براي توسعه آينده شهرها ارائه شد.
نکته حائز اهميت در اين زمينه اينکه، اولين کشور و شهري که در دنيا اقدام به برگزاري مراسم گراميداشت روز جهاني شهرها کرد، کشورمان ايران بود، که اين مراسم سال گذشته يعني روز 31 اکتبر 2014 (9 آبان ماه 1393)، در شهر تهران، از سوي مديريت شهري اين شهر و با همکاري مرکز اسکان بشر سازمان ملل متحد (UN-HABITAT) برگزار و طي آن از جايزه «خشت طلايي تهران» به عنوان جايزه روز جهان شهرها، رونمايي شد.
* تبريز، در تب و تاب جهاني شدن
به هر حال با اين مقدمه، اين روز را بهانه کرديم تا اينکه به يکي از کلانشهرهاي مهم کشورمان بپردازيم، که در سال‌هاي اخير و اين روزها مورد توجه جهانيان بوده و هست. اين کلان‌شهر مهم ايران، همان تبريز، شهر اولين‌ها است که در سال‌هاي اخيرا با کسب دستاوردهايي در سطح ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي، به نوعي بيش از ساير شهرهاي ايران مورد توجه دنيا قرار گرفته است.
براي رسيدن به اين حقايق کافي است، نيم نگاهي به تحقيق سازمان ملل در مورد شهرهاي ايران بپردازيم، که اخيرا از سوي مجله اينترنتي UN منتشر شده، که در اين تحقيق، شهر تبريز براي سومين سال پياپي، پيش از شهرهاي تهران، اصفهان، شيراز، قم، اروميه، مشهد و... به عنوان بهترين شهر براي زندگي در ايران شناخته شده، و به سخن ديگر شهر اولين‌ها به عنوان زيباترين و توسعه يافته‌ترين شهر ايران اسلامي معرفي شده، که عواملي چون وجود ساختمان‌هـاي مدرن و زيباي فـراوان، خطوط هواپيمايي پيشرفته، طبيعت بکر و جذاب، غذاهاي لذيذ، مساجد زيبا، اماکن و ابنيه تاريخي متعدد و... در کسب اين رتبه موثر بوده است.
* تبريز با حضور جهانيان رنگ جهاني مي‌گيرد
بر همين اساس، همچنين علاوه بر اين سازمان بهداشت جهاني نيز همچون دو سال قبل، بار ديگر تبريز را به عنوان بهداشتي‌ترين و سالم‌ترين شهر ايران انتخاب کرده است. از ديگر موفقيت‌هاي کسب شده توسط تبريز در اين تحقيق بين‌المللي، انتخاب و معرفي اين شهر به عنوان شهر پيشگام و پيشتاز سرمايهگذاري بخش خصوصي و موفق‌ترين شهر ايران، در تحقق سياست‌هاي اصل 44 قانون اساسي اعلام شده است.
با اين وجود، از ديگر دستاوردهاي جهاني اين شهر که اخيرا يعني در سال 2015، به دست آمده، مي‌توان به انتخاب شهر تبريز به عنوان «پايتخت فرش جهان» از سوي يونسکو و شوراي جهاني صنايع دستي اشاره کرد، که تنها 11 شهر در کل دنيا به عنوان شهرهاي جهاني صنايع دستي معرفي شدند که در بين اين شهرهاي جهاني، شهر تبريز، به عنوان نماينده شهرهاي جهان اسلام، پيشتاز اين شهر است.
انتخاب تبريز، به عنوان نماينده اطلس شهرهاي جهان اسلام، پايتخت نگارگري جهان اسلام و ... از ديگر افتخارات تبريزي‌ها است، که اين شهر اين روزها به عنوان پايتخت مصاديق فرهنگي جهان اسلام معرفي مي‌شود.
* تبريز در قاب خاطره‌هاي جهاني
با اين اوصاف تبريز شهر اولين‌ها، يکي از قديمي‌ترين شهرهاي ايران از ديرباز براي اهل سياحت و تجارت در اقصي نقاط جهان نام آشنا است و به بيان ديگر اين شهر در گذشته و امروز در بسياري از عرصه‌ها جزو شهر اولين‌هاي ايران بوده و هست، رنگين‌کماني از اين اولين‌ها را مي‌توان به راه‌اندازي اولين چاپخانه، اولين خياباني که در ايران داراي برق شد، اولين تئاتر، اولين نشريه، اولين بلديه، اولين پست‌خانه، اولين خط انتقال پست، کتابخانه عمومي، ايستگاه آتش‌نشاني، انجمن شهر، مرکز پليس، سکه ماشيني، اتاق تجارت، شهرداري، تلفن، برق، حمل و نقل ريلي عمومي (با اسب) و... اشاره کرد که هر کدام از اينها نمود بارز اقتدار شهر اولين‌ها را نشان مي‌دهد.
در اين زمينه، همچنين مقامات، مسئولان و مديران بلندپايه کشورهاي خارجي و منطقه در سفر به اين شهر، شهر تبريز را نمونه بارز شهري‌هاي مدرن و توسعه‌يافته جهان و منطقه ياد کردند و بر لزوم توسعه و تقويت همکاري‌هاي دوجانبه در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي در همه عرصه‌هاي اقتصادي، فرهنگي، اجتماعي، تجاري، بازرگاني و ... با متوليان، مديران و مسئولان ارشد اين استان تاکيد کردند.
از سوي ديگر، با اين ويژگي‌ها و ظرفيت‌هايي که امروز در شهر اولين‌ها هست به طور يقين مشخص مي‌شود، تحقق آرمان «تبريز شهري جهاني» دور از دسترس نباشد و در بين شهرهاي ايران شهر تبريز، به عنوان اولين شهر جهاني لقب بگيرد. به طوري که اخيراً يکي از مديران ارشد استان تحقق آرمان تبريز، شهري جهاني را دور از دسترس ندانسته و گفته همه بايد در اين راستا دين خود را به تبريز ادا کنند.
* تبريز، چشم و چراغ شهرهاي ايران براي جهانيان
در همين ارتباط نيز رئيس شوراي اسلامي شهر تبريز، اختصاص يک روز از سال به موضوع شهر توسط سازمان ملل متحد، را فرصت ارزنده براي طرح و بررسي دغدغه‌ها و مطالبات زندگي شهروندي و نشان‌دهنده جايگاه خطير مباحث شهري بيان مي‌کند و در ادامه معتقد است: «شهر از ديرباز به عنوان يک موجود زنده و تپنده مطرح است؛ بنابراين مباحث مرتبط با آن، طبيعي است که هر روز نيازمند واکاوي و تحليل است».
شهرام دبيري، با تاکيد بر اينکه توسعه و تکامل شهرها بايد در خدمت تعالي شهروندانش باشد و از اين رو، طبيعي است که بدون در نظر داشتن ريشه‌هاي فرهنگي و اجتماعي، فرآيند توسعه با ايده‌آل‌هاي انساني و اخلاقي، منطبق نخواهد بود، مي‌گويد: «با در نظر داشتن گسترش زندگي صنعتي و تزريق آلاينده‌هاي شيميايي در کالبد شهرها، در کنار حفاظت از فضاهاي طبيعي، ايجاد و توسعه محيط‌هاي سبز و بانشاط، از نيازهاي مهم شهرها است».
وي اضافه مي کند: «در اين راستا، بايد ساز و کاري در دست مجريان و مديران شهرها باشد که طبق آن، منافع اجتماعي، همواره بر منافع اقتصادي و عمراني، مقدم باشد».
* مديريت واحد شهري، سريع‌ترين مسير تحقق آرمان توسعه پايدار
صادق نجفي مدير اطلس شهرهاي اسلامي و شهردار تبريز با تاکيد بر اينکه «شهر در مفهوم جامعه‌شناسانه خود، خاستگاه زندگي نوين اجتماعي است؛ آنجا که از سويي بايد توسعه و پيشرفت، به عنوان ضرورت مهم رفاه اجتماعي هر روز پرشتاب‌تر از ديروز پيش برود؛ و از سوي ديگر، تاکيد بر هويت شهري و اصالت فرهنگي، پيش‌نياز حرکت‌هاي اجتماعي باشد»، معتقد است: «توسعه‌اي که بي‌اعتنا به ريشه‌هاي اجتماعي پيش برود، تنها معطوف به ابعاد کالبدي و ظاهري زندگي خواهد بود؛ و در مقابل، توسعه متکي بر هويت و اصالت، روند ايده‌آلي است که امروزه جوانب مختلف آن، در قالب مفاهيم ارزنده «توسعه پايدار» مطرح مي‌شود».
نماينده شهرداران جمهوري اسلامي ايران، در ادامه «اعتلاي هويت شهري را در ابعاد مختلف فرهنگي، معماري و زيست‌محيطي ضرورت مبرم برنامه‌‌ريزي‌هاي شهري توصيف کرده و مي‌گويد: «شهري که تاثيرات فکري مفاخر و معارف آن در روح شهر جاري باشد، شهري که در روند شهرسازي خود گرفتار سازه‌هاي زمخت و پيش‌ساخته نشود و شهري که طبيعت خود را فداي ساخت‌و‌ساز‌هاي افسارگسيخته نکند، همان آرمان‌شهري است که مي‌تواند با پشتوانه «توسعه مبتني بر هويت و اصالت» پاسخگوي مطالبات انسان معاصر باشد».
* شهرسازي نوين، بدون بهره‌گيري از تجربيات شهرسازي و معماري کلانشهرهاي کهن، مقدور نيست
نستعليق که امروز به عنوان خط ملّي، مايه مباهات ايرانيان است، در اين خطه و با ايده ميرعلي تبريزي شکل گرفته و نگارگري، يکي ديگر از هنرهاي ملي ايران نيز مديون اين منطقه از سرزمينمان است
وي با اشاره به اينکه پايه‌گذاري شهرهاي جديد، بدون توجه به الگوي توسعه طبيعي کهن‌شهرها امکان‌پذير نيست، متذکر شده است: «شهرسازي نوين، بدون بهره‌گيري از تجربيات شهرسازي و معماري کلانشهرهاي کهن، گرفتار دوره‌هاي آزمون و خطا خواهد بود».
به گفته نجفي «مديريت واحد شهري» سريع‌ترين مسير تحقق آرمان «توسعه پايدار» است که «پوشش مفاهيم گسترده «توسعه پايدار» در تمام حوزه‌هايي که اشاره شد، بدون حرکت به سمت اين الگوي مديريتي و همچنين بدون پيوند حوزه‌هاي اجرايي با مجامع علمي و مطالعاتي ميسر نخواهد بود».
وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، نيز در سفر اخير به شهر تبريز، پايتخت نگارگري در جهان اسلام را شايسته تبريز عنوان کرده و در ادامه در مورد شايستگي اين شهر در عرصه‌هاي جهاني مي‌گويد: «ايران از ديرباز سراي هنر با هنرمندان پرشمار بوده امّا در اين ميان آذربايجان، به ويژه تبريز، نقش برجسته‌اي داشته است، به طوريکه برخي از رشته‌هاي هنري در اين ديار شکل گرفته و به تکامل رسيده‌اند و هنرهايي چون سفالگري، نگارگري، بافندگي، جواهرسازي، خوشنويسي، طرّاحي و چاپ نيز بخشي از بالندگي و تکامل خود را در اين سرزمين گذرانده‌اند».
* پايتخت نگارگري در جهان اسلام، شايسته تبريز
علي جنتي اضافه مي‌کند: «نستعليق که امروز به عنوان خط ملّي، مايه مباهات ايرانيان است، در اين خطه و با ايده ميرعلي تبريزي شکل گرفته و نگارگري، يکي ديگر از هنرهاي ملي ايران نيز مديون اين منطقه از سرزمينمان است؛ تا آنجا که دو مکتب هنري مهم، مکتب تبريز اول و مکتب تبريز دوم، در دوره ايلخانيان و صفويه به وجود آمده و مايه پرورش و تکامل اين هنر شده است».
وي مي‌افزايد: «آذربايجان همواره در چهارراه گذر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها بوده و در اين تضارب انديشه، شاهد ظهور مکاتب هنري و هنرمندان بنام شده است».
معاون سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، هم اخيرا در نشست خبري رونمايي از لوح و اعتبارنامه اصفهان و تبريز به عنوان شهرهاي جهاني صنايع دستي و فرش معتقد است: «جهاني شدن نبايد فقط در حد نام باقي بماند بلکه براي محقق شدن آن بايد هر دو شهر تبديل به کارگاه‌هاي بزرگي شوند و زيرساخت‌هاي لازم براي تبديل ظرفيت به بهبود وضعيت و حصول استانداردهاي جهاني فراهم شود».
* فراهم کردن بستر براي سرمايه‌گذاران از ملزومات جهاني شدن شهرها
بهمن نامور در ادامه بر اين باور است: «زيرساخت‌هاي مالي و اعتباري، تاسيس بانک‌هاي تخصصي، ايجاد نمايندگي بانک‌هاي جهاني، ايجاد بورس‌هاي تخصصي، بيمه و برج‌هاي تجاري، ايجاد پايانه‌‌هاي فروش و فراهم کردن بستر براي سرمايه‌گذاران از ملزومات جهاني شدن شهرها است».
وي اضافه مي‌کند: «داشتن هتل‌هاي مخصوص، فضاهاي عمومي مرتبط و امکانات عمومي باعث خواهد شد گردشگران و مهاجران اين شهرها را در اولويت علاقمندي خود قرار دهند».
معاون صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي مي‌گويد: «شهر جهاني تنها زماني شهر بين‌المللي است که توافقات و وجود شرکت‌هاي چند مليتي در آن پيش‌بيني شود، و اگر شرايط لازم براي اين امر صورت نگيرد اين شهرها ملي باقي خواهند ماند».
به گفته نامور «در مجموع امنيت سرمايه، شفافيت حقوقي، سهولت و ميزان بالاي گردش مالي و داشتن مديران مجرب از شاخص‌‌هاي جهاني شدن است و اگر بخواهيم اين فرصت ارزشمند را از دست ندهيم بايد مانند شهرهاي جهاني مثل نيويورک، لندن و توکيو عمل کنيم».
* سر ايران در حسرت جهاني شدن
حال آنچه در اين زمينه اهميت دارد اينکه، مردم آذربايجان و به ويژه تبريزي‌ها در طول تاريخ کشورمان نشان دادند که هميشه و در همه حال در امور مختلف همواره پيشگام و پيشتاز بوده‌اند و در واقع اين قابليت و ظرفيت در بين آنان است که اگر بخواهند کاري را انجام دهند با پشتکار، همت، غيرت و سختگيري خاص تا آخر خط مي‌روند که نمود بارز آن همان لقب «شهر اولين‌ها» است.
از سوي ديگر، حال اين پرسش مطرح مي‌شود که تبريز، شهر اولين‌ها چگونه مي‌خواهد خود را به عنوان «جهان شهر» و در نهايت «شهر جهاني» مطرح سازد. آيا زيرساخت‌هاي لازم اقتصادي، فرهنگي، امکانات زيربنايي و ارتباطات براي شهر اولين‌ها فراهم شده و يا بايد منتظر اين زيرساخت‌ها شد.
* وسوسه‌هاي شهر جهاني
در هر صورت به عقيده جامعه‌شناسان شهري، شهر جهاني عبارت از شهري است که تصور مي‌رود نقطه تلاقي در نظام اقتصاد جهاني باشد. بر اين اساس، شهرهاي جهاني پديده‌اي نوظهور هستند که در طول چند دهه اخير در جهان مطرح بوده و شاخص‌هايي چون اقتصاد، فرهنگ، امکانات زيربنايي و ارتباطات در انتخاب و تحقق اين شهرها نقش تعيين کننده‌اي داشته است.
در هر حال، فعالان حوزه شهري شهر جهاني را مکان‌هاي براي توليد خدمات تخصصي، مرکز انجام مهم‌ترين فعاليت‌هاي اقتصادي جهان، محل تجارت ملي و بين‌المللي، سيستم حمل و نقل پيشرفته، مراکز حمل کالاهاي کشورهاي مربوطه و همسايه، محل ارائه خدمات بانک، بيمه و خدمات مالي مربوطه، مراکز توليد و ارائه خدمات پيشرفته در زمينه‌هاي پزشکي، حقوق، آموزش عالي، موسسات ورزشي قوي، آشنايي بين‌المللي با نام شهر، مراکز هنر، فرهنگ، سرگرمي، مکان استقرار مراکز بزرگ مالي، ادارات شرکت‌هاي فراملي، مؤسسات بين‌المللي با رشد سريع خدمات کسب و کار، استقرار کارخانه‌هاي مهم، محل استقرار دفاتر مرکزي بزرگ‌ترين شرکت‌ها و بانک‌هاي بين‌المللي، مراکز قدرت سياسي در سطوح ملي و بين المللي و ساير فعاليت‌هاي گوناگون ديگر توصيف مي‌کنند.
* شهر جهاني؛ فرصت يا تهديد
به عقيده اين کارشناسان، براي رسيدن به جايگاه «جهاني شدن» عوامل ديگري نيز همچون گسترش فراملي عرصه فعاليت‌هاي اقتصادي، افزايش اهميت اطلاعات در اقتصاد جهاني و کاهش اهميت مرزها و کنترل‌هاي ملي، ارتقاي مقياس تأثيرات فعاليت‌ها و عملکردهاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي در سطح جهاني و افزايش به هم‌پيوستگي و ارتباطات فردي و اجتماعي در گستره جهاني ضروري است.
از سوي ديگر، در طول دهه‌هاي اخير، در دهکده جهاني مک‌لوهان شهرها در نتيجه جهاني شدن و شدت و ضعف آنها متناسب با ميزان پيوستگي شهرها با جريان جهاني شدن، در زمينه‌هاي اقتصاد، فرهنگ، سياست، شيوه‌هاي جديد زندگي، الگوهاي مديريتي، الگوهاي توسعه ملي و محلي، فرهنگ‌ها و عقايد گوناگون محلي، روابط بين افراد، هويت جمعي، ادغام وسيع‌تر اقتصادهاي جهان و رشد وابستگي اقتصادي متقابل کشورها و همچنين از طريق پخش گسترده‌تر فن‌آوري و آگاهي‌هاي فردي دچار تحولاتي شده‌اند که بدون شک نقش مهم و تعيين کننده‌اي در تحقق جهان شهرها و شهر جهاني داشته است.
* زيباترين شهر ايران، در ايستگاه 2015
به ديگر سخن، نکته در خور تامل اينکه تبريز با قدمت کهن و تمدني غني به علت واقع شدن در مسير جاده ابريشم (ايپک يولو)، بزرگ‌ترين بازار سرپوشيده جهان، مهد سرمايهگذاري و تجارت داخلي و بين‌المللي، دروازه تجارت ايران، قطب صنعت خودروسازي و قطعه‌‌سازي ايران، کسب مقام اول در بخش جذب سرمايهگذاري خصوصي، ساخت ساختمان‌هاي مدرن و زيبا، برج‌سازي، زيباترين و مدرن‌ترين شهر ايران، انتخاب بهترين شهر براي زندگي، امن‌ترين و پاک‌ترين شهر، خواهرخواندگي با چندين شهر خارجي، نخستين پايتخت تشيع در جهان اسلام، شهر بدون گدا، نويسندگان و شعراي مشهور جهاني، آب و هواي خوب، آثار تاريخي و گردشگري فراوان، صنايع دستي و ... زيرساخت‌ها و بسترهاي اوليه براي ورود شهر تبريز به عنوان شهر جهاني را فراهم کرده باشد.
چرا که شهر تبريز، از ديرباز به عنوان توسعه يافته و زيباترين شهر ايران در بسياري موارد پيشتاز و اولين بوده، به طوري که بسياري در ايران و جهان، تبريز را با اين نام يعني شهر اولين‌ها مي‌شناسند. به هر حال آنچه در اين راستا مهم به نظر مي‌رسد، اينکه شهر تبريز با اين همه ظرفيت‌هايي که از آن نام برده شد، آيا مستحق شهر جهاني نيست. به يقين با عزم مديريت شهري، کمک و همکاري دستگاه‌هاي مسئول، مديران و مسئولان شهري، استاني و دولتي و نيز با همت و تلاش خود شهروندان تبريزي تحقق آرمان تبريز، شهري جهاني دور از دسترس نيست.
* جدال بر سر شهر بهتر، براي زندگي مطلوب‌‌تر
نا گفته نماند، در رتبه‌بندي برترين‌هاي شهر جهاني، شهرهاي لندن، نيويورک، پاريس، توکيو، شيکاگو و هنگ کنگ در اوج قرار دارند و شهرهاي مختلف ديگر هم براي رسيدن به چنين جايگاهي بايد تلاش کنند.
به عبارت ديگر، به تحليل کارشناسان حوزه مسائل شهري، جهاني شدن در دهه‌هاي اخير منجر به تغييرات اساسي در روند شهرنشيني و ويژگي‌هاي شهرها در سراسر جهان شده است.
به باور آنها، «شهرها در نتيجه جهاني شدن در حوزه‌هاي مختلف از جمله اقتصاد، روابط انساني، روند فرهنگي و آگاهي فردي، کم و بيش دستخوش تحولاتي شده که متناسب با ميزان ارتباطشان با ديگر شهرها، متفاوت است».
* شهر براي نجات شهر
از آنجا که روند شهرنشيني جوامع به سرعت در حال رشد است، امروزه شهرها با چالشهاي جدي جمعيتي، اقتصادي، اجتماعي، زيست محيطي و برنامه‌ريزي روبه رو هستند که وجود يک برنامه موثر و کارآمد براي مقابله با عواقب تغييرات شهرنشيني در جوامع مختلف را ضروري مي‌سازد. بنابراين، جامعه بين‌المللي بايد همکاري خود را در ابعاد مختلف شهري تقويت و با يکديگر در مورد موضوعات اساسي و مهم شهري مانند، زيرساخت‌هاي شهري، مديريت شهري، خدمات شهري، و ... همکاري‌هاي لازم را داشته باشند.
در نهايت اينکه، با برگزاري سالانه «روز جهاني شهرها »، در شهرهاي کشورهاي مختلف جهان مي‌توان هرچند گامي کوچک، براي حرکت به سوي ارتقاي منافع جامعه بين‌المللي در شهرنشيني جهاني و به ويژه توسعه و افزايش همکاري بين کشورها به منظور دستيابي به فرصت‌ها و چالشهاي شهرنشيني و همياري براي توسعه شهري پايدار در سراسر جهان برداشت.