«مطالعه» که فرهنگ لغت «عميد» آن را«اطلاع يافتن از چيزي با ادامه نظر در آن» معنا كرده است، و جزو نيازهاي روحي و معنوي انسان محسوب شده و عادت به مطالعه در بين افراد جامعه يکي از معيارهاي توسعه فرهنگي است. يکي از فاکتورهاي اثرگذار بر عادت به مطالعه و حوزه فرهنگ کتابخواني، امکانات و فرصت ‌هايي است که در اين راستا در يک جامعه ايجاد مي شود.

نهادينه نشدن فرهنگ کتابخواني، تبليغات کم و غلط، مشکلات مالي و گراني کتاب، سرگرمي هاي ديگر، فرهنگ خانوادگي و در بعضي موارد تحصيلات پايين والدين، از موانع توسعه فرهنگ مطالعه بخصوص در قشر جوان به شمار مي رود.

اين روزها حتي دکور منازل را هم نگاه کنيد، فرهنگ کتابخواني و مطالعه و کتابخانه داري جايي در دکوراسيون و مبلمان ما ندارد، برخلاف گذشته که مهم ترين و زيباترين فضاي يک منزل، به کتابخانه و نگهداري کتاب اختصاص داده مي شد.

از طرفي آمار سرانه مطالعه ايراني ها در بين مردم کشورهاي جهان در پايين ترين سطح خود قرار دارد، عام ‌ترين تعريف از «سرانه مطالعه» ميانگين مدت زمان مطالعه يک نفر در يک شبانه‌ روز است، اما هميشه اين تعريف صادق نيست و مي‌ توان به جاي مدت زمان از تعداد کتاب‌ هاي خوانده شده يا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نيز براي تعريف سرانه مطالعه بهره برد.

در ساده‌ ترين حالت مي ‌توان ميزان مطالعه همه افراد يک جامعه را با هم جمع و بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهاي در نظر گرفته شده تقسيم کرد. براي اندازه‌ گيري، متوسط مطالعه در يک جامعه آماري را محاسبه کرده و به تمام جامعه تعميم مي ‌دهند. البته عوامل ديگري نيز همچون تيراژ کتاب‌ها بر اندازه ‌گيري سرانه مطالعه اثر دارد.

نقش نمايشگاه کتاب در افزايش سرانه مطالعه

يکي از مهم ترين رويدادهاي فرهنگي کشورها که تأثير بسزايي در فرهنگ کتابخواني و مطالعه کتاب دارد، برپايي نمايشگاه هاي بين المللي کتاب و در نظر گرفتن تسهيلات براي خريد کتاب است.

در کشور ما حدود ربع قرن است نمايشگاه بين المللي کتاب تهران با رويکردهاي مختلف که اغلب مرتبط با حوزه هاي فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي و حتي سياسي بوده است، با حضور ناشران داخلي و خارجي و ميليون ها بازديدکننده برپا شده است.

در کنار نمايشگاه تهران، نمايشگاه بين المللي کتاب تبريز، بزرگ ترين نمايشگاه استاني در کشور است که هر ساله در ماه مهر در کلانشهر تبريز برگزار مي شود که حداقل يک ميليون نفر از آن بازديد مي کنند و بزرگ ترين اتفاق فرهنگي شمالغرب کشور محسوب مي شود. برپايي اين نمايشگاه فرصت مغتنمي است تا کمي به سمت مطالعه و آشتي با يار مهربان، کتاب نزديک تر شويم.

نمايشگاه بين المللي کتاب تبريز، از 9 تا 13 مهرماه در محل نمايشگاه بين المللي اين شهر برپا شده است. برپايي ششمين نمايشگاه کتاب دفاع مقدس، سومين نمايشگاه قرآن و عترت و نمايشگاه رسانه هاي ديجيتال نيز از جمله ويژگي هاي نمايشگاه امسال به شمار مي رود.

حمايت از انتشار کتاب خوب

آيت الله محسن مجتهدشبستري، نماينده ولي فقيه در استان آذربايجان شرقي در آيين افتتاح سيزدهمين نمايشگاه بين المللي کتاب تبريز گفت: کتاب غذاي روح انسان بوده و در مقابل تهاجم فرهنگي از جمله موثرترين ابزارهاست، اما بايد به اين واقعيت تلخ نيز اشاره کنيم که کتاب و کتابخواني در کشور به اندازه لازم رواج ندارد.

وي تاکيد کرد: حمايت از کتاب مفيد، در واقع مقابله با تهاجم فرهنگي مبتذل غربي است و انتشار کتبا مفيد بهترين سرگرمي براي جوانان است چرا که فکر نسل جوان را ارتقا مي دهد.

تاثير فرهنگ شهرنشيني در مطالعه

همچنين علي اکبر صفي پور، مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان آذربايجان شرقي، در اين رابطه به خبرنگار خبرگزاري شبستان در تبريز گفت: عوامل زيادي در افزايش يا کاهش سرانه مطالعه تاثير دارند، حتي تغيير دکوراسيون منازل نيز بر اين مساله اثرگذار است.

وي افزود: در گذشته نه چندان دور، کتابخانه و نگهداري کتاب يک فن و هنر بود و بخش مهمي از دکوراسيون منزل به اين مساله اختصاص پيدا مي کرد، اما با تغيير فرهنگ شهرنشيني و گسترش فرهنگ آپارتمان نشيني متاسفانه، اين مساله در فراموش شدن فرهنگ کتابخانه داري در منازل تاثير گذاشته است.

صفي پور همچنين عنوان کرد: امروزه رقيب زيادي براي کتاب پيدا شده از جمله فضاي مجازي، راديو و تلويزيون که خود دليلي بر کاهش ميزان مطالعه مي تواند باشد.

مديرکل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان آذربايجان شرقي در ادامه با اشاره به تعداد مجوز کتاب صادر شده در سال گذشته تصريح کرد: سال 1393، بيش از هزار و 300 عنوان کتاب از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي استان آذربايجان شرقي مجوز نشر دريافت کردند.

کلاه خود را قاضي کنيم

كشورهاي در حال توسعه نزديک به?? درصد جمعيت جهان را تشكيل مي ‌دهند اما كمتر از ??درصد كتاب‌هايي جهان را توليد مي کنند و كمتر از اين مقدار نيز به كتابخواني مشغولند. طبق آمار مطالعات و تحقيقات سازمان ملي جوانان درباره کتابخواني، 76 درصد از جوانان روزانه کمتر از 30 دقيقه مطالعه مي کنند که از اين ميان، بيشتر از 70 درصد به مطالعه کتاب هاي روان شناسي و بازاري مي پردازند. بر اساس آمار سازمان اسناد ملي ايران، ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که ميانگين مطالعه آن به طور متوسط 90 دقيقه در روز است.

بر اساس گزارش يونسکو، ژاپن از نظر عادت به کتابخواني جايگاه نخست را در جهان دارد و ?? درصد مردم اين کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله مي خوانند؛ براي مثال يک ژاپني در سال بين ?? تا ?? کتاب مي خواند و ?? درصد مردم کره جنوبي نيز عادت به مطالعه دارند.

مقايسه سرانه مطالعه ايران و کشورهاي ديگر نشان مي دهد مهم ترين انگيزه اي که باعث مي شود ايراني ها سراغ کتاب نروند بي نيازي از مطالعه و حس داناي کل بودن است. اگر کلاه مان را قاضي کنيم مي بينيم که ما آدم هاي با اعتماد به نفسي هستيم و اين روزشها به دليل حضور در شبکه هاي اجتماعي و فضاي اينترنت و مواجه شدن با اطلاعات حداقلي و پيامکي بيشتر از هر زماني خودمان را بي نياز از مطالعه مي بينيم. حالا هر قدر هم در آمارها خودمان را خوب جلوه دهيم و آمارهاي خوب و پر و پيماني را ارائه کنيم، صنعت نشر و تيراژ کتاب ها خبر مي دهد از سر درون.

به نظر مي رسد، فرهنگ کتابخواني در استان ما نيز به سرنوشت درياچه اروميه دچار شده و در حال خشک شدن مي باشد و بلکه هم خشکيده است. نمايشگاه بين المللي کتاب تبريز امسال با شعار احياي درياچه اروميه در حال برگزاري است اما يادمان باشد، کتاب و کتابخواني هم در درياي بي توجهي مردم و مسئولان در حال غرق شدن است!

گزارش از بيت اله احمدي