سهيلا عباسپور:  امروز هم هوا آلوده است، کمي سوز دارد اما خبري از بارش برف و باران نيست تا کمي از ميزان آلايندگي بکاهد. ساعت دو بعد از ظهر است ساعتي که اغلب دانشجويان و کارمندان در آن ساعات به خانه يا خوابگاه هايشان بر مي گردند در ايستگاه منتظر اتوبوس شرکت واحد هستم حدود نيم ساعت منتظر ايستاده ام اما از اتوبوس خبري نيست از مامور شارژ کارت بليط، زمان دقيق رسيدن اتوبوس را جويا مي شوم مي گويد: دقيق نمي دانم به احتمال زياد در ترافيک گير کرده است.

يکي ديگر از مسافران که از تاخير اتوبوس کلافه شده به شدت در حال غر زدن است؛ انگار عادت دارد با صداي  بلند فکر کند.

  او خانمي بلند قد است که حدودا 35 ساله به نظر مي رسد، با آن لباس ست رسمي اداري بيشتر به کارمندان بانک مي ماند اما  خودش مي گويد در يکي از مدارس غير انتفاعي کار مي کند و تا اين ساعت باچند دانش آموز بازيگوش سر و کله زده و اکنون هم که تاخير اتوبوس شرکت واحد اعصابش را خط خطي کرده است!

بعد مدتها بالاخره اتوبوس به ايستگاه مي رسد، مردم  براي سوار شدن از همديگر سبقت مي گيرند جاي سوزن انداختن نيست و مسافران با هل دادن يکديگر مي خواهند هر طور که شده خود را در اين اتوبوس شلوغ جاي دهند ، ياد آن شغل عجيب  در چين مي افتم که شخصي سعي مي کند با هل دادن آدم هاي بيشتري را در اتوبوس جاي دهد!

بالاخره اتوبوس در ترافيک شهري اين ساعت از روز شروع به حرکت مي کند آن هم با سرعت لاک پشتي!

به نظرم مي رسد تا وقتي تغيير اساسي  در وضعيت ناوگان حمل و نقل عمومي تبريز صورت نگيرد ، تشويق مردم تبريز  به استفاده از اتوبوس در حد شعار باقي خواهد ماند.

در اين انديشه ام که مشکل اصلي ترافيک شهر چيست ؟ چه اقداماتي براي کاهش ترافيک در حال انجام است و چه برنامه هايي نيز هم اکنون در حال اجراست ؟

براي پاسخ به اين سوالات،  در اولين گام با  معاون حمل و نقل ترافيک شهرداري تبريز تماس مي گيرم اما سه روز تلاش مداوم براي گفتگو با او به نتيجه نمي رسد .

 در گام بعدي به سراغ روح اله رشيدي رييس کميسيون حمل و نقل ترافيک شوراي شهر تبريز مي روم  در اولين فرصت به تلفنش جواب مي دهد و ساعت گفتگو را تعيين مي کند :

روح اله رشيدي  در گفتگو با احرار با بيان اينکه در خصوص حمل و نقل و به طول کلي تصميماتي که حمل و نقلي محسوب مي شوند، حتما  بايستي مطالعه ، برداشت و نگاه حسابگرانه داشته باشيم مي گويد:  بدون مطالعات تخصصي  درباره تقاطع هاي غير همسطح،  اصلاحات هندسي  و يا مسيرگشايي ها هيچ گونه تصميمي نمي توان اتخاذ کرد و  موارد بايد در ذيل مطالعه جامعي طراحي شوند چرا که معابر در شهرها شبکه هاي به هم پيوسته اند به عنوان مثال  تقاطع غيرهمسطح را بايد در داخل شبکه بررسي کنيم  و در آن صورت است که ميتوانيم بگوييم آيا اين تقاطع در روانسازي ترافيک  موثر است يا  خير.

هر تقاطع غير هم سطحي منجر به روانسازي ترافيکي نمي شود

وي ادامه داد : لزوما هر تقاطع غير هم سطحي منجر به روانسازي ترافيکي نمي شود و   اتفاقا گاهي اين تقاطع ها در مناطقي باعث  ايجاد ترافيک هاي سنگين شده اند در حقيقت اين پل ها به نوعي جاذب سفر هستند وبراي مردم عبور از اين پل ها جذابيت دارد لذا در برخي از تقاطع ها مشاهده مي کنيم که تردد خودرو ها در اطراف آن تقاطع ها به شکل غير طبيعي بيشتر مي شود.

تقاطع هاي غير همسطح گاه ترافيک را جابجا مي کنند

رييس کميسيون حمل و نقل ترافيک شوراي شهر تبريز با بيان اينکه ترافيک معابر تنها با احداث تقاطع هاي غير همسطح حل نمي شود گفت :  اين تقاطع ها در برخي موارد مي توانند ترافيک را عبور بدهند و کار آمد باشند اما در برخي موارد اين ترافيک را به مناطق ديگري منتقل مي کنند به عنوان مثال پل رو گذر شهيد فروزنده در بلوار نيايش که سال قبل افتتاح شده توانسته است ترافيک آن منطقه را حل کند اما ترافيک به چهار راه  بعدي و بلوار معراج انتقال يافته است  و اگر  در چهارراه بعدي براي روانسازي ترافيک دوباره اقدام به احداث روگذر کنيم،  کل شهر را پل هاي رو گذر فرا مي گيرد که پديده خطرناکي است و اين امر ضمن آنکه چهره شهر را بلحاظ بصري  مغشوش مي کند از لحاظ مقررات و ملاحظات پدافند غير عامل نيز کار درستي نيست.

با هزينه پل مي شود حمل و نقل عمومي را توسعه داد 

رشيدي  با بيان اينکه تا زماني که از نظر کارشناسي ضرورت احداث تقاطع غير هم سطح احساس نشود و مطالعات راهي بجز احداث تقاطع هاي غير هم سطح پيش پاي ما نگذاشته باشد، مجاز به احداث پل نيستيم تصريح مي کند : در برخي مناطق وجود پل هايي همانند خلعت پوشان و ولايت براي اتصال يک نقطه به نقطه ديگر ضروري است اما در خصوص پل هايي که اخيرا احداث آنها آغاز شده است از جمله پل معلم اينکه اين پل چقدر مي تواند در روانسازي ترافيک موثر باشد هنوز محل مناقشه است.

وي افزود : در کل بنده  موافق احداث تقاطع هاي غير همسطح نيستم چرا که هزينه هاي زيادي را به شهر داري تحميل مي کند؛ به عنوان مثال احداث پل معلم  500 ميليارد تومان هزينه در برداشته که  اين رقم  مي توانست به بخش سرمايه اي توسعه مترو و خريد اتوبوس اختصاص يابد ولي در برخي امکان ناگزير به احداث پل هستيم.

به گفته رشيدي سياست اصلي در کاهش ترافيک شهر اين است که ضرورت سفرها را کمي کاهش دهيم و لازم نباشد که مردم براي هر امري مسافت طولاني را در شهر بپيمايند .

وي  با بيان اينکه ما بايستي به سمت اصالت نيازهاي انسان حرکت کنيم خاطرنشان کرد : ما بايد هر چه مي توانيم تردد خودروي شخصي را محدود کنيم  و اگر زير ساخت ها فراهم شود و مردم بتوانند با تقويت امکانات حمل و نقل عمومي ،سفري  امن و دسترس و سريع تجربه کنند قطعا سفر با وسايل حمل و نقل عمومي را به تردد با خودروي شخصي ترجيح خواهند داد.

کاربري هاي مورد نياز مردم در تمام نقاط شهر توزيع شود

رئيس کميسيون عمران حمل و نقل و ترافيک شوراي اسلامي شهر تبريز با اشاره به اينکه توزيع کاربري هاي مورد نياز مردم در نقاط مختلف و جايابي و جانمايي مناسب برا کاربري هاي هاي مختلف از جمله مراکز درماني و تفريحي بسيار حائز اهميت است گفت : اين توزيع مناسب از ايجاد کانون هاي ترافيک زا جلوگيري خواهد کرد و  مثال  بارز از عدم توزيع کاربري هاي مختلف در نقاط متعدد ائل گلي است ، ائل گلي بزرگترين و عريض ترين معبر داخل شهر و زيباترين و بزرگترين خيابان هاي چند بانده داخل شهر است که با کيفيت بسيار خوبي هم اجرا شده است اما در بسياري از زمانها در آنجا ترافيک را مشاهده مي کنيم چرا که در موقعيت هاي جغرافيايي ديگر تفرجگاهي همچون ائل گلي وجود ندارد  و مردم همگي در  يک فصل خاص به ائل گلي مي روند  وسبب ايجاد ترفيک ايجاد مي شوند.

 وي  يکي ديگر از کانون هاي ترافيک زا را مدارس غير دولتي عنوان مي کند و ادامه مي دهد :  يک ديگر از کانون هاي ترافيک زا مدارس غير دولتي  است به گونه اي که در منطقه يک شهرداري و (وليعصر) گاهي در يک خيابان چند مدرسه غيردولتي وجود دارد که سبب ايجاد ترافيک مي شوند و اين نوع ترافيک با احداث پل حل شدني نيست.

براي کسب اطلاعات بيشتر اينبار با رييس پليس راهور  تبريز  تماس مي گيرم سرهنگ جهانگيري از آن دست مسئولاني است که ارتباط خوبي با رسانه ها دارد براي فردا صبح وقت مي گيرم و صبح اول وقت در  ايستگاه مرکزي پليس راهنمايي و رانندگي حضور پيدا مي کنم :

رييس پليس راهور تبريز در گفتگوي با خبرنگار احرار با اشاره به ضعف سيستم حمل و نقل عمومي تبريز گفت :  در کلانشهر تبريز روزانه افزون بر چهار ميليون و 500 هزار سفر درون شهري صورت مي گيرد و براي اين ميزان سفر تنها   350 دستگاه اتوبوس شرکت واحد خدمت رساني مي کنند  که اين  عدم تناسب بين ميزان تردد هاي درون شهر و تعداد اتوبوس ها سبب مي شود شهروندان نتوانند از خدمات حمل و نقل همگاني به نحو مطلوب بهره مند شوند و در نتيجه به استفاده از خودروي شخصي روي مي آورند .

سرهنگ جهانگير جهانگيري  با بيان اينکه 70 درصد خودروها تک سرنشين هستند اذعان کرد : با وجود تلاش هاي شهرداري تبريز براي توسعه حمل و نقل عمومي ، کمبود وسايل حمل و نقل عمومي از جمله اتوبوس به شدت احساس مي شود و همين ضعف سيستم حمل و نقل سبب شده است اکثر خودروها بخصوص در ساعات اوليه روز تک سرنشين باشند.

سيستم حمل و نقل عمومي هوشمند شود

رييس پليس راهور تبريز يکي از اشکالات اصلي حمل و نقل عمومي را هوشمند نبودن آن بيان کرد و گفت : در حال حاضر سيستم حمل و نقل عمومي هوشمند نيست به عبارت بهتر شهروند اطلاعي از زمان رسيدن اتوبوس به ايستگاه ندارد و نمي تواند بر اين اساس زمان خود را مديريت کند و به سمت استفاده از خودروي شخصي مي رود.

وي با بيان اينکه شهروندان تبريزي از شعور اجتماعي بالايي برخوردارند گفت : اگر حمل و نقل عمومي ما تقويت شود مردم تبريز ازوسيله شخصي استفاده نمي کنند چناچه مسيري که در مسيري که مترو وجود دارد مشاهده مي کنيم که ميزان استفاده از مترو زياد مي شود و شهروندان به مشکلاتي که خودروهاي شخصي در شهر ايجاد مي کنند مثل نبود جاي پارک و آلودگي هوا و مصرف سوخت و .. آگاه هستند  .

جهانگيري  افزود :در حال حاضر مديريت شهري  بايد درصدد  گسترش و توسعه  حمل و نقل عمومي  در تمام نقاط شهر باشد و در اين راستا  اقدامات زيادي نيز توسط شهرداري تبريز انجام شده است اما بايستي اين اقدامات زيادتر شود  و هم چنين تنها  منحصر به هسته مرکزي شهر نباشد بلکه در شهرک هاي اقماري مثل باغميشه و نصر و خاوران و قراملک ما بايد برنامه داشته باشيم تا مسافران اين شهرک ها نيز با وسايل حمل و نقل عمومي جابجا گردند.

رييس پليس راهور از مشکلات شهرسازي به عنوان عامل ديگرايجاد ترافيک ياد کرد و افزود : ساليان قبل در مکانهايي که تقاطع وجود دارد مجوز مراکز درماني متراکم صادر شده است - به عنوان مثال تقاطع گلگشت را در نظر بگيريد  بيش از 300 مطب پزشکي مستقر است و مراجعه به مطب ها هم در ساعات معيني صورت مي گيرد، اگر فرض کنيم 20 نفر به هر مطب مراجعه کنند روزانه بيش از 6 هزار مراجعه کننده  با خودروي شخصي در آن قسمت از شهر خواهيم داشت و با توجه به زير ساخت ضعيف آن نقطه از شهر و نبود پارکينگ تراکم ترافيکي شديدي  ايجاد خواهد  شد.

وي ادامه داد : علاوه بر مراکز درماني تمرکز مدارس غير انتفاعي در يک نقطه از شهر هم بر ترافيک معابر تاثير گذاشته است براي مثال درتقاطع سيدلر در خيايان 17 شهريور قديم،  آموزش پرورش 8 مجوز احداث مدرسه غير انتفاعي  صادر کرده است که حضور تعداد زيادي از دانش اموزان در آن منطقه در ساعات مشخص بار ترافيکي را زيادتر کرده است  در حاليکه بايد سرانه آموزشي در اعطاي مجوزها رعايت مي شد مگر مناطق کم برخوردار نياز به مدارس غير انتفاعي ندارند؟

سرهنگ جهانگيري با بيان اينکه بايستي در اعطاي مجوز ها زير ساخت ها و امکانات مورد نياز مردم لحاظ گردداظهار کرد:  در کنار احداث کلينيکها درماني بايد امکاناتي از جمله  پارکينگ نيز تعبيه شود.

احداث روگذر تنها در روانسازي ترافيک موثر است

سرهنگ جهانگيري اجراي عمليات عمراني ترافيکي در نقاط مختلف شهر را حاکي از توجه ويژه شهردار تبريز به اين مسئله عنوان کرد و افزود :اگر امروزه موضوع ترافيک تبديل به موضوع اول شهر شده بدليل توجه ويژه مديريت شهري به اين مسئله است براي مثال در بحث احداث تقاطع هاي غير همسطح وجود اين روگذرها يا زيرگذرها تداخل هاي ترافيکي و تصادفات  را کاهش مي دهد اما احداث روگذر تنها در روانسازي ترافيک موثر است و تعداد زياد خودروها که عامل اصلي ايجاد ترافيک است همچنان پا برجاست تقاطع ها،  تداخل ها را حذف مي کند اما حجم ترافيک را کم نمي کند در حقيقت حجم ترافيک را از شريان اصلي کمي دورتر مي کند .

وي با بيان اينکه ما به عنوان سرباز در کنار مردم براي شناسايي و رفع مشکل ترافيک در تلاشيم گفت : کارگروه هاي فني مختلفي در استانداري ، فرمانداري و کميته فني شهرداري تبريز براي رفع معضل ترافيک تشکيل مي شود و  قرارگاه هايي نيز در خود پليس در زمينه کنترل ترافيک برگزار مي شود که انشالله ماحصل آنها منتج به نتايجي خواهد شد که در نهايت کاهش ترافيک را در بر خواهد داشت

وي نقش مردم را بسيار مهم ارزيابي کرد و گفت : ترافيک موضوعي اجتماعي است و نيازمند همراهي آحاد مردم است و براي مثال زماني که تصادف خسارتي رخ مي دهدبا گرفتن  عکس از صحنه تصادف بايداخودروها را در گوشه اي پارک کنند تا سبب قفل شدن خيابان ها نشود و با رعايت نکات راهنمايي و رانندگي مار را در کنترل ترافيک ياري دهند.

و در گام اخر سراغ يک کارشناس ترافيک را مي گيرم حداقل با 5 کارشناس تماس مي گيرم هيچ کدام حاضر به مصاحبه نمي شوند و حتي يکي از آن ها مي گويد قبلا سمتي در سازماني نداشتم و راحت تر مي توانستم  به عنوان کارشناس با رسانه ها مصاحبه  کنم متن مصاحبه قبلي بر روي سايت هاي مختلف هست و مي توانيد از آن استفاده کنيد!  اما اکنون ممکن است براي جايگاهم مشکل ايجاد شود. (سعي مي کنم درکش کنم..)

و سر انجام مهندس هومن فرساد کارشناس ارشد راه و ترابري از دانشگاه يو پي ام(UPM مالزي با گشاده رويي حاضر به مصاحبه مي شود.

هومن فرساد کارشناس ترافيک در گفتگو با احرار در خصوص علل اصلي ايجاد ترافيک اين روزهاي تبريز با بيان اينکه ترافيک ، قسمتي از فعاليتهاي شهري براي انجام امور شهروندان است گفت : جابجايي و انتقال يک شهروند از مکاني به مکاني ديگر تحت تاثير پارامتر ها و شاخص هاي متعددي مانند ايمني سفر، سرعت سفر و مسائل زيست محيطي است  و علاوه بر آن کيفيت خودرو، وضعيت اقتصادي و فرهنگ موجود در جامعه  ، نوع کاربري و شهرسازي نيز بر کيفيت سفر هاي درون شهري تاثير دارد.

او با بيان اينکه تبريز به شکل مستطيل است و مساحت آن در قياس با ساير کلانشهر ها کوچک است گفت :  خيابان هايي که از سمت کسايي به پاسداران مي رسد از خيابان هايي که از سه راهي اهر به سمت راه آهن مي گذرد کوتاه تر است در نقشه ترافيکي  اگر دقت کنيم ساختار خيابان هاي اصلي شهر چنانچه بايستي  شايسته يک کلانشهر باشد نيست به عبارتي  شبکه معابر با توجه به الگوي توسعه شهري، توزيع  ساختاري و شکلي خوبي ندارد .

وي اضافه کرد : با اينکه شهر تبريز 1.5 ميليون نفر جمعيت دارد اما به علت مساحت کوچک شهر در قياس با ساير کلانشهر ها  کاربري ها به ارتفاعات منتقل شده اند و مشاهده مي کنيم گاهي در کوچه هشت متري ساختمان هاي 6 طبقه وجود دارد و  يا درخيابان هايي که عرض آن ها کم تر است کاربري هاي به لحاظ سفر سازي و سفر خيزي بسيار بزرگ  دارند تعبيه شده است مثل ستاره باران! که وجود آن مرکز باعث ايجاد ترافيک شده است و مسائل فرهنگي نيز به عنوان کاتاليزور  ترافيک را در آن نقطه تشديد کرده است. 

 وي کارهاي عمراني که توسط شهرداري تبريز يا مردم در تمام نقاط شهر در حال انجام است را نيز به عنوان علت موقت ايجاد ترافيک ذکر مي کند و مي گويد :  انجام اين عمليات در ايجاد ترافيک موثر است اما  تاثير آن مقطعي است .

اهميت نقش فرهنگ در کاهش ترافيک

 وي نقش فرهنگ اجتماعي مردم را در کاهش حجم ترافيک معابر  بسيار پر رنگ تر از ساير علل مي داند و ذکر مي کند : اگر راننده احساس کند خيابان ملک شخصي اوست و او مختار است هر گونه که مي خواهد رانندگي کند و در هر جا که صلاح مي داند خودروي خود را پارک کند و اعمال قانون نيز در خصوص برخورد با متخلفين ضعيف باشد؛ در نتيجه اين اقدامات او  سبب تسريع در ايجاد راهبندان مي شود و  اين عامل حتي بر افزايش هزينه هاي عمليات عمراني و همچنين، هزينه هاي عمليات ايمن سازي ترافيکي نيز تاثيرگذار است؛ براي مثال براي عابر پياده به منظور تردد پل مي زنيم و عابر پياده به جاي استفاده از پل از عرض خيابان رد مي شود و ما مجبوريم نرده کشي کنيم که هزينه مضاعفي را براي شهرداري در بر خواهد داشت .

وي ادامه مي دهد : من به عنوان کارشناس ترافيک که تحصيلاتم هم در اين زمينه بوده فرهنگ شهروندي را به عنوان اصلي ترين چالش شهرنشيني مي بينم که ساير ارگانهاي دخيل بايد تلاشهاي بيشتري صورت دهند  و علاوه بر شهرداري ارگانهايي از قبيل آموزش و پرورش، سازمان تبليغات مي توانند قدم هايي در اين زمينه بردارند و همچنين رسانه ها با فرهنگسازي نيز قطعا نقش موثري در فرهنگسازي مي توانند ايفا کنند.

حوزه ترافيک با روش سنتي قابل مديريت نيست

هومن فرساد  علت ديگر بروز ترافيک سنگين  را شکل سنتي مديريت ترافيکي تبريز  دانست و گفت : گسترش روز افزون ابعاد شهر ها در مديريت ترافيک تاثير گذار است و شکل سنتي مديريت ترافيک بخاطر اينکه ابعاد در حال گسترش شهر ها و اينکه  منابع مالي و انساني زيادي  را مي طلبد پاسخگوست  منظور از مديريت سنتي نيز حضور ماموران راهنمايي و رانندگي در معابر و اعمال قانون توسط آنهاست.

وي ادامه مي دهد : اکنون در حوزه مديريت ترافيک بحث هوشمند سازي مطرح مي شود که متاسفانه در سالهاي گذشته به اين مقوله چه از سوي پليس راهور به عنوان ضابط قضايي و چه از سوي شهرداري به عنوان اجرا کننده قانون توجه نشده است و مديريت حجم تردد در تبريز به صورت هوشمند انجام نمي پذيرد.

در مديريت نوين ترافيک احداث اينهمه تقاطع غير هم سطح  ضرورتي ندارد

اين کارشناس ترافيک در خصوص تقاطع هاي غير هم سطح نيز بيان کرد :  شايد به اين تعداد تقاطع غير هم سطح در شهر  نياز نداشته باشيم اما وقتي مديريت ترافيک شهري بر روي خودرو متمرکز شده است و ساير ابزار مثل سيستم حمل و نقل يکپارچه مورد غفلت واقع شده و  در زمينه ايجاد زير ساخت هاي  حمل و نقل پاک ضعيف عمل مي  شود بايد به روش هايي اقدام کنيم که  تردد  خودروهاي سواري را تسهيل کند  و يکي از اين تسهيلات  همين ايجا تقاطع هاي غير همسطح است اما  در مديريت نوين ترافيک اين همه تقاطع غير هم سطح لازم نيست.

اقدامات کشور هاي پيشرفته براي کاهش ترافيک

فرساد با بيان اينکه يکي ديگر از دلايل ترافيک ناکارآمد بودن سيستم حمل و نقل عمومي است گفت : در زمينه  ايجاد جذابيت براي مردم در استفاده از حمل و نقل عمومي، متاسفانه  شهرداري در سال ها گذشته اقداماتي انجام نداده است.

وي به اقدامات کشور هاي پيشرفته در زمينه  ترغيب مردم براي استفاده از حمل و نقل اشاره کرد و گفت:  به اين منظور در اين کشور ها امکاناتي از جمله رايگان کردن سيستم حمل و نقل عمومي ، افزايش کيفيت حمل و نقل عمومي، نوع اتوبوس هايي که استفاده مي شود، کيفيت هواي اتوبوس، اينترنت وايفاي رايگان  در اتوبوسهاي شهري به مسافران ارائه مي شود.

وي اضافه کرد : سياست ديگر اين کشورها براي ترغيب مردم ، استفاده از حمل و نقل يکپارچه است بدين معني که مثلا چنانچه فرد در محله خود از يک خط اتوبوس يا تاکسي استفاده مي‌کند، ايستگاه مترو که قرار است براي جا به جايي در شهر از آن استفاده کند و مقصد بعدي وي بعد از تاکسي يا اتوبوس است، دقيقاً روبروي ايستگاه اتوبوس يا تاکسي باشد تا کاربر حمل و نقل عمومي مجبور به طي مسافتي جهت استفاده از وسايل حمل و نقلي نباشد.