بيشتر مردم و به ويژه شهروندان تاريخ دوست اين خطه، با مجموعه کهنسال و منحصر به فردي آشنا هستند که در 5 کيلومتري جنوب شهر مراغه، آرام و بي صدا در روستاي ورجوي خفته است. «معبد مهر» هزاران سال است روايتگر خاطرات مردمان اين ديار بوده و در تمام اين سال‌ها به محلي براي اجرا و برگزاري مناسک مذهبي در آيين‌ها و اديان مختلف تبديل شده است.

حالا اين محوطه آرام و خاموش، در پي انجام مطالعات و نقشه‌برداري‌هاي ژئوفيزيک، احتمالا ناگفته‌هاي بسياري براي بازگو کردن خواهد داشت و در تمام اين سال‌ها، ما فقط بخش کوچکي از اين محوطه را مي‌ديديم و لابه‌لاي دالان‌هاي بسيار محدودي از کل اين مجموعه مي‌چرخيديم

يعقوب طالبي، مدير جوان و باسابقه اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان مراغه در رابطه با اجراي موفق اين طرح صحبت‌هاي زيادي دارد.

*آقاي طالبي در خصوص پيشينه و قدمت منطقه مورد بررسي در اين مرحله از نقشه‌برداري بفرماييد.

منطقه مورد بررسي در نقشه‌برداري اخير، منطبق بر حريم پيشنهادي معبد مهر بوده و گستره سه هکتاري از حريم اين اثر تاريخي را در بر مي‌گيرد.

*در اين مدل نقشه‌برداري، دقيقا چه اتفاقي مي‌افتد؟

در مطالعات ژئوفيزيک بدون کوچک‌ترين دخل و تصرف در محوطه تاريخي باستاني، با انتشار امواج ليرز و ثبت بازخورد آن، مي‌توان تا عمق 10 متر از سطح زمين را بدون خاک‌برداري تصويربرداري کرد. حسن اين روش در حفظ بافت تاريخي و جلوگيري از آسيب‌ديدگي بنا است و بعد از اين روش نقشه‌برداري مي‌توان به شکل بسيار علمي و دقيق به خاکبرداري و بيرون آوردن محوطه از زير لايه‌هاي خاک اقدام کرد.

نقشه‌برداري از سطح زمين چه برتري نسبت به ساير روش‌هاي مرسوم باستان‌شناسي و نقشه‌برداري دارد؟

به غير از مزيت‌هاي مهم همچون هزينه و زمان، در اين شيوه هيچگونه تخريب و به هم ريختگي در لايه‌هاي باستان‌شناختي صورت نمي‌گيرد که البته اين شيوه مقدمه‌اي اصولي و علمي براي حفاري و کاوش باستان‌شناختي لحاظ مي‌گردد.

با توجه به اهميت موضوع، زمينه براي اين اقدام چگونه هموار شد؟

پيش از اين اعتبار اوليه‌اي براي حصارکشي و محدود نمودن و ساماندهي حريم معبد مهر اختصاص يافته بود، اما با توجه به اينکه مجموعه محوطه و حريم معبد مهر تا کنون مورد مطالعه قرار نگرفته و محدوده آن به طور مشخص تعيين نشده بود، به همين جهت بخشي از اين اعتبار جهت مطالعات حريم معبد مهر اختصاص يافته و اين مطالعات به بهترين و جديدترين شيوه روز يعني ژئوفيزيک و توسط متخصصان توانمند و سرشناس اين حوزه انجام گرفت.

چرا معبد مهر براي اين بررسي و نقشه‌برداري ويژه انتخاب شده است؟

معبد مهر محوطه ويژه ايست که آثار و نشانه‌هاي متعددي از دوران‌هاي مختلف در آن وجود دارد. همچنين به جهت موقعيت مکاني، ابهامات موجود در خصوص حريم معبد زياد بود، به همين جهت اداره کل ميراث فرهنگي تصميم بر ساماندهي محوطه معبد مهر و گسترش مطالعات در اين منطقه ارزشمند تاريخي گرفت و بعد از اين هم شاهد تمرکز بر محوطه معبد مهر خواهيم بود.

نتيجه اين مطالعات تاکنون چه بوده است؟ در اين مدت به چه دست آوردهاي جديدي در رابطه با ويژگي‌هاي معبد مهر دست يافته‌ايد؟

با توجه به فاصله زماني کوتاه موجود، گزارش نهايي مطالعات هنوز تکميل نگرديده بنابراين اظهار نظر در خصوص نتايج آن هنوز زود است اما در آينده نزديک و با تجميع اطلاعات به دست آمده، مي‌توان نتايج اين مطالعات علمي را به وضوح مشاهده نمود و خبر آن را براي مردم استان و تاريخ دوستان کشور بيان کرد.

پس از مرحله فعلي و با در دست داشتن نتايج اين نقشه‌برداري، چه خواهيد کرد؟

تعيين حريم، تملک و حصارکشي مي‌تواند اولين اقدام پس از استخراج نتايج نقشه‌برداري اخير باشد و با عنايت به اهميت و ويژگي‌هاي تاريخي معبد مهر، اين اقدام گام مهمي در حفظ فضاي اصلي و تاريخي آن تا زمان کاوش است.

بايد توجه داشت که اين طرح به طور مشخص حريم معبد مهر را تعيين مي‌کند که در اين حال محدوده‌هاي غيرضرور و خارج از حريم تملک نشده و محدوده‌هايي تملک خواهد شد که کاملا، مشخصا، دقيقا و مبتني بر داده‌هاي علمي حريم معبد مهر ورجوي است.

قدم بعدي در رابطه با نقشه‌برداري آثار تاريخي مراغه چيست؟

امروزه اقدامات دقيق علمي و مطالعات و پژوهش‌هاي اصولي مقدمه اقدامات اجرايي است و اداره کل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان نيز قبل از هرگونه اقدام اجرايي مطالعات علمي را مدنظر قرار داده که در خصوص کاوش‌هاي باستان‌شناختي مطالعات ژئوفيزيک مي‌تواند اقدام مناسبي باشد.

همچنين توجه و تمرکز بر محوطه‌هاي کمتر شناخته شده و بررسي علمي آنها براي معرفي شايسته‌شان، از جمله مسائلي است که به اميد خدا و همراهي مردم تاريخ دوست استان و شهر مراغه براي انجام آن برنامه‌ريزي کرده‌ايم.

بايد باور داشته باشيم که اقدامات اين حوزه رابطه بسيار تنگاتنگي با مردم دارد و به همين علت اطلاع داشتن مردم مي‌تواند در افزايش اين توجه و همياري کمک شاياني کند.

معبد مهر مراغه گوياي تاريخچه‌اي از آيين‌هاي باستاني و اصول بنيادين فرهنگي ايران زمين در دوره اشکاني و ميراثي ارزشمند و تاريخي است. معبد مهر مراغه نيايشگاه زيرزميني و محل برگزاري آيين مهرپرستي در جنوب روستاي ورجوي مراغه، مجموعه‌اي منحصر به فرد و نيازمند بررسي و تحقيق بيشتر است.

پيروان آيين مهر هزاران سال قبل در اين مکان با تراشيدن قطعه سنگي عظيم از جنس شيست با ساختن دهانه‌‌اي در حدود 5 متر، رنگ و بوي يک زيارتگاه زيبا را به اين مکان داده‌اند و آن را براي تاريخ به يادگار گذاشته‌اند؛ به حدي که نيايشگاه و معبود مهر را مي‌توان به عنوان يکي از منحصر به فردترين و مهم‌ترين نيايش‌گاه‌هاي کهن شناخت.

اين مجموعه که با بررسي‌ها و نقشه‌برداري‌هاي اخير، وسعتي چند برابري از خود را پيش چشم محققان قرار داده است، ميراثي کهنسال و آکنده از پيچيدگي‌هاي تاريخي محسوب مي‌شود.

مجموعه قبرستان، معبد و محوطه تاريخي معبد مهر، اينک چشم انتظار حضور محققان و ادامه علميات کاوش و احيا براي قرار گرفتن در رديف مجموعه‌هاي تاريخي شناخته شده کشور است.

.
گزارش و گفت‌وگو از
فرينوش اکبرزاده