کارشناسان مسايل زيست محيطي مي گويند اين رودخانه پرآب به طول يکهزار و 72 متر که به عنوان مرز بين ايران با جمهوري هاي آذربايجان و ارمنستان نيز شناخته مي شود، به دليل ورود پساب هاي صنعتي از سمت ارمنستان به شدت با مشکلات عديده زيست محيطي و بهداشتي مواجه شده است که اگر براي جلوگيري از ادامه اين روند تدبير و تصميمي مناسب اتخاذ نشود، آينده اي ناخوشايند همچون آثار منفي خشک شدن درياچه اروميه در انتظار مردم استان هاي آذربايجان شرقي، غربي و اردبيل خواهد بود.

از اين ديدگاه، با توجه به موقعيت جغرافيايي رودخانه ارس که آثار و تبعات محيط زيستي آن هر سه کشور ايران، آذربايجان و ارمنستان را درگير مي کند، اگر مسئولان کشوري در وزارت خانه هاي امور خارجه، نيرو، کشور و سازمان حفاظت از محيط زيست به صورت اورژانسي براي جلوگيري از روند موجود دست به کار نشده و با رايزني هاي سياسي و ديپلماتيک در اين رابطه وارد ميدان نشوند، فردا بسيار دير خواهد شد.

نقطه قابل توجه و تامل در زمينه مشکلات زيست محيطي ارس مربوط به طولاني شدن ورود پساب هاي صنعتي از خاک ارمنستان به اين رودخانه است، به طوري که بنا به گفته مديرکل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي اين مشکل از سال 1385 شروع شده و تاکنون نيز ادامه دارد.

حميد قاسمي ، منشاء اين آلودگي را پساب هاي حاصل از فعاليت معدن مس در ارمنستان اعلام کرد و اظهار داشت: ادامه اين روند علاوه بر آلودگي شديد آب رودخانه ارس، موجب تغيير اکوسيستم منطقه و آثار زيان بار به اراضي کشاورزي شده است.

وي ، ادامه ورود پساب هاي صنعتي از جمهوري ارمنستان به بستر رودخانه ارس را تهديد بسيار جدي براي محيط زيست و سلامت مردم منطقه عنوان و اظهار کرد: اگر اين آلودگي ها متوقف نشود، بدون ترديد در آينده اي نزديک خطرات جدي متوجه محيط زيست و سلامت بخش کشاورزي ، دامي و انساني خواهد بود.

قاسمي با اشاره به نمونه برداري هاي مختلف اداره کل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي از آلودگي رودخانه ارس، يادآور شد: به دليل وجود فلزات بسيار سنگين ناشي از ورود پساب هاي صنعتي و نيز حالت تجمعي آن در طي مسير رودخانه ، از بين رفتن آنها غيرممکن است.

وي ادامه داد: هم اکنون ماهي هاي رود ارس به دليل ورود اين آلايندگي هاي صنعتي سنگين در حال انقراض بوده و اگر آماري در اين رابطه تهيه شود، متوجه کاهش شديد گونه هاي جانوري در بستر رودخانه خواهيم شد.

قاسمي، از عدم همکاري مسئولان جمهوري ارمنستان براي جلوگيري از ورود پساب هاي صنعتي به رود ارس خبر داد و گفت: با وجود اينکه پيشنهادات و رايزني هاي مختلفي با مقامات ارمني در اين خصوص صورت گرفته است، اما نتيجه اي که انتظار مي رفت حاصل نشده است.

وي با اشاره به مسئوليت وزارت نيرو در خصوص مقابله با آلودگي رودخانه ارس، اظهار کرد: با وجود اينکه وزارتخانه ها و سازمان هاي مختلفي در اين رابطه از سال ها قبل فعال بوده اند اما مسئوليت پيگيري آن به عهده وزارت نيرو گذاشته شد و قرار بود در فواصل زماني اين مسئوليت به ساير ارگان هاي نيز واگذار شود که تاکنون چنين نشده است.

مديرعامل آب منطقه اي آذربايجان شرقي نيز در اين رابطه به برگزاري نشست هاي مختلف بين مسئولان جمهوري آذربايجان و وزارت نيرو اشاره کرد و گفت: تاکنون در اين زمينه 20 نشست هماهنگي براي جلوگيري از آلودگي رود ارس برگزار شده است که نشان مي دهد دو طرف براي حل موضوع توافق دارند.

غلامرضا هاشمي با بيان اينکه مسئولان جمهوري ارمنستان ابتدا هرگونه آلودگي ارس از جانب صنايع خود را انکار مي کردند، افزود: با برگزاري اين نشست ها هم اکنون مسئولان اين جمهوري به آلودگي ارس ناشي از ورود پساب هاي صنعتي از جانب کشور خود اذعان کرده و بر اقدامات مشترک با ايران براي حل مشکل توافق کرده اند.

وي اظهار کرد: بر اين اساس جمهوري ارمنستان برنامه راه خروج پساب ها با نصب دستگاه هاي پايش به ارزش دو ميليون دلار را شروع کرده و مشغول پاکسازي است که اين پايش ها به صورت مشترک بين ايرن و اين جمهوري در دست اقدام مي باشد.

هاشمي ادامه داد: بر اساس توافقات صورت گرفته و برنامه ريزي هاي مشترک ، مقام هاي جمهوري ارمنستان اعلام کرده اند تا سال 2017 برنامه پاکسازي رود ارس را به اتمام مي رسانند.

به گفته وي، با اجراي اين برنامه مشترک، حجم پساب هاي ورودي به رودخانه ارس نسبت به سال هاي گذشته کمتر شده است.

مديرکل حفاظت از محيط زيست آذربايجان شرقي با رد اظهارات مربوط به کاهش حجم پساب صنعتي ورود به ارس از خاک ارمنستان گفت: نمونه برداري هاي مستمر از آب ارس نشان مي دهد که هيچ تغييري از لحاظ ميران آلودگي موجود در آب اين رودخانه راهبردي روي نداده است.

حميد قاسمي ، تعهدات ارمنستان مبني بر پاکسازي ارس از هر گونه آلودگي زيست محيطي تا سال 2017 را غبرواقعي دانست و گفت: با شرايط فعلي بعيد است چنين تعهدي عملي شود و ما نبايد منتظر بمانيم زيرا که هر لحظه و دقيقه به ميزان آلودگي زيست محيطي منطقه به دليل ورود پساب هاي صنعتي افزوده مي شود و اين مترادف با مرگ تدريجي رودخانه ارس است.

وي با بيان اينکه تحمل ما در اين رابطه تمام شده است، خاطرنشان کرد: با توجه به تبعات بسيار منفي و مرگ بار ادامه روند آلودگي ارس و بي توجهي مقام هاي جمهوري ارمنستان، اگر اقدامات عملي در اين زمينه به انجام نرسد بايد جمهوري اسلامي ايران از طريق مراجع بين المللي مساله را پيگيري کند.

مديرکل ايرانيان خارج از کشور وزارت امور خارجه کشورمان نيز ضمن تاکيد بر ضرورت حل و فصل مشکلات زيست محيطي رودخانه مرزي ارس بين تهران و ايروان گفت: بي ترديد ادامه روند موجود در اين رودخانه مرزي شرايط زيست محيطي سال هاي آينده منطقه را بسيار وخيم مي کند.

کاظم سجادي افزود: متاسفانه طي سال هاي اخير ورود پساب هاي صنعتي از ارمنستان به رودخانه ارس موجب ايجاد مشکلات عديده زيست محيطي شده که براي بخش هاي مختلف کشاورزي و بهداشتي منطقه بسيار نگران کننده است.

وي اظهار کرد: اگر براي جلوگيري از ورود پساب هاي صنعتي به اين رودخانه کوتاهي شود، به مردم منطقه و نسل هاي آينده خيانت کرده ايم.

سجادي ادامه داد: بايد با برگزاري جلسات مختلف با طرف هاي ارمني و همچنين پيگيري هاي مستمر مسئولان آذربايجان شرقي اين موضوع مهم در سريع ترين زمان ممکن حل و فصل شود.

گزارش از: سيديحيي مرتضائي