انسان در محيط کار با عوامل فيزيکي، شيميايي، بيولوژيکي، مکانيکي و ارگونوميکي مواجه است و اگر مقدار اين عوامل بيشتر يا کمتر از حدود تحمل بدن باشد، فشار‌ها و تنش‌هاي بيش از ظرفيت‌هاي طبيعي چه در بعد جسماني چه در بعد رواني به بدن انسان وارد مي‌شود. نتيجه تحميل شرايط کار بالاتر از ظرفيت طبيعي بدن موجب بروز انواع بيماري‌هاي شغلي و عوارض ناشي از آن مي‌شود.

بر اساس تبصره 2  ماده 76  قانون تامين اجتماعي، کار‌هاي سخت و زيان‌آور مشاغلي هستند که در آن‌ها عوامل فيزيکي، شيميايي و بيولوژيکي محيط کار غير استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمي و رواني بيش از ظرفيت طبيعي بر او وارد شود که در اثر آن به بيماري و عوارض آن مبتلا شود.

ماده ? آيين نامه مشاغل سخت و زيان‌آور اين مشاغل را که به آن‌ها سختي کار تعلق گرفته به دو دسته تقسيم کرده است:

الف – مشاغلي که صفت سخت و زيان آور با ماهيت شغلي وابستگي دارد، اما مي‌توان با به کارگيري تمهيدات بهداشتي، ايمني و تدابير فني مناسب توسط کارفرما سختي و زيان آوري آن‌ها را حذف کرد.

ب- مشاغلي که ماهيتاً سخت و زيان آور بوده و با به کارگير تمهيدات بهداشتي، ايمني و تدابير فني کارفرما، صفت سخت و زيان آوري آن‌ها کاهش يافته، ولي کماکان سخت و زيان آوري آن‌ها حفظ مي‌شود.

در واقع برخلاف مشاغل گروه الف که با بکارگيري تمهيدات ايمني و تلاش کارفرمايان سختي کار کاهش مي‌يابد، مشاغل گروه "ب" ماهيتا سخت و زيان آور هستند و صفت سخت و زيان آوري در ذات آن‌ها وجود دارد.

درباره دسته اول مي‌توان عمده مشاغل صنعتي را مثال زد که کارفرما تجهيزات ايمني را براي کارگران فراهم نکرده باشد. مثلا کارگر يک کارگاه جوشکاري، نيازمند تجهيزات ايمني از قبيل عينک مخصوص است و کارفرما وظيفه دارد آن را براي کارگر فراهم کند. دسته دوم مشاغلي که سخت و زيان‌آور بودن جزو جدا نشدني آن شغل‌هاست و رعايت مسائل ايمني از سخت و زيان آوري آن‌ها کم نمي‌کند. به عنوان مثال کارگراني که در معادن يا روي دکل‌ها يا پست‌هاي انتقال برق کار مي‌کنند.

در حال حاضر کار‌هاي مرتبط با حفر قنات و چاه، مشاغل مرتبط با کوره‌هاي مذاب، عمليات مربوط به جمع آوري و دفن زباله‌ها، کار در فضا‌هايي که ارتعاشات صوتي حاکم بر محيط بر سيستم شنوايي آسيب‌رسان است، کار‌هاي مرتبط با سمپاشي و ضدعفوني کردن، کار غواصي که تحت فشار غيرطبيعي محيط باشد و کار‌هايي که در معرض تشعشات راديواکتيو هستند از جمله مشاغل سخت و زيان آور به شمار مي‌روند.

در همين راستا علي حسين رعيتي فرد معاون روابط کار وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي از بازنگري آيين نامه مشاغل سخت و زيان آور خبر داد و درباره احتمال حذف برخي شغل‌ها گفت: آيين نامه در شوراي عالي حفاظت فني به پايان رسيده و رأي گيري شده است. رشته يا شغلي را حذف نکرديم فقط در نحوه اجرايش تفاوت‌هايي ايجاد شده است.

بازنگري آيين‌نامه مشاغل سخت و زيان‌آور

وي با بيان اينکه آيين نامه هنوز به تصويب نهايي نرسيده است، توضيح داد: بازنگري در آيين‌نامه انجام شده، ولي چون بايد به کميسيون دولت برود تا روي آن بحث شود و مورد بررسي مجدد قرار بگيرد، هنوز چيزي نهايي نشده است، زيرا برخي سازمان‌ها و دستگاه‌ها مثل سازمان تامين اجتماعي ممکن است پيشنهاداتي داشته باشند؛ بنابر اين هنوز نهايي نشده است.

به گفته معاون روابط کار وزير تعاون، کار و رفاه اجتماعي، در بازنگري آيين‌نامه، شغلي حذف نشده، ولي قرار شده است که گروه "الف و ب" دقيق‌تر مورد بررسي قرار گيرند.

رعيتي فرد همچنين درباره حذف شغل خبرنگاري از مشاغل سخت و زيان آور گفت: اين پيشنهاد مطرح بود، ولي قبول نکرديم و رد شد.

وي در پاسخ به اين پرسش که آيا "خبرنگاري" از گروه "ب" به گروه "الف" تغيير يافته است يا خير؟ گفت: شما خبرنگاران مشکلي نداريد.

پيشتر در صد و هشتاد و دومين جلسه شوراي عالي حفاظت فني وزارت کار و در راستاي سياستگذاري کار‌هاي سخت و زيان آور موضوع ماده 7  آيين‌نامه مشاغل سخت و زيان آور، مشاغل "ملواني و صيادي" مشمولين قانون کار با موافقت اکثريت آرا در گروه "ب" مشاغل سخت و زيان آور قرار گرفت.

همچنين در يکصد و چهل و نهمين نشست شوراي عالي حفاظت فني با تصميم اعضا، شغل عملياتي "آتش‌نشاني" در رديف گروه "ب" مشاغل سخت و زيان آور قرار گرفت.

سوابق کار در کار‌هاي سخت و زيان آور يک و نيم برابر محاسبه مي‌شود و افرادي که در مشاغل سخت و زيان آور و طاقت فرسا 20  سال سابقه کار متوالي يا 25 سال سابقه کار متناوب را داشته و حق بيمه سابقه مزبور را به سازمان تامين اجتماعي واريز کرده باشند مي‌توانند تقاضاي بازنشستگي خود را ارائه کنند.

کارفرمايان کارگاه‌هاي مشمول قانون تامين اجتماعي مکلفند قبل از آن که کار‌هاي سخت و زيان آور را به کارگران خود محول کنند، معاينات پزشکي لازم را انجام داده و کارگران را از لحاظ قابليت و استعداد جسماني متناسب براي نوع کار بسنجند و به صورت دوره‌اي معاينات پزشکي را تکرار کنند. کارگران مشاغل سخت از مرخصي سالانه بيشتر برخوردار بوده و در بحث بازنشستگي شرايط خاص بازنشستگي پيش از موعد را دارند. ساعات کار مشاغل سخت و زيان آور نبايد از شش ساعت در روز و ?? ساعت در هفته تجاوز کند.

 ماده 76  قانون تامين اجتماعي به بازنشستگي پيش از موعد توجه داشته و هدف آن حمايت از سلامت افراد پس از بازنشستگي است. مشاغل سخت و زيان آور به دليل شرايط حساس زير ذره‌بين قانون قرار دارند و از آنجا که کارگران اين مشاغل همواره در معرض خطرات جدي هستند، قانون رويکرد حمايتي از اين دسته کارگران را در پيش گرفته است