درياچه اروميه بزرگ‌ترين درياچه داخلي ايران، بزرگ‌ترين درياچه آب شور در خاورميانه و ششمين درياچه بزرگ آب شور دنياست. اين درياچه با همه عظمت و اهميت از اواسط دهه 80 شروع به خشک شدن کرد و در سال‌هاي اخير اين معضل بغرنج‌تر شده است به طوري که در هفته‌هاي پيش خبري مبني‌بر خشک شدن کامل درياچه در فضاي مجازي منتشر شد. اما مسئولان و کارشناسان با تکذيب اين خبر گفتند هنوز اين درياچه به طور کامل خشک نشده است. 
درباره صحت و سقم اين خبر و اينکه چند درصد از اين درياچه بزرگ باقي مانده است و همين‌طور درباره احياي اين درياچه با پروفسور ناصر آق عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه و رئيس انجمن آبزي‌پروري ايران گفت‌وگو کرده‌ايم که در ادامه مي‌خوانيد.
پروفسور آق خشک شدن کامل درياچه اروميه را کذب دانست و گفت: درياچه اروميه به طور کامل خشک نشده، البته بايد بگويم وسعت کمي از درياچه باقي مانده است. 
او درباره وسعت و حجم آب باقيمانده در درياچه توضيح داد: از نظر وسعت، حدود 10 درصد از درياچه باقي مانده و از نظر حجم آب قطعا کمتر از 5 درصد نسبت به سال 75 که سال پرآبي بود، باقي مانده است. بنابراين چيزي که من مي‌توانم بگويم اين است که درياچه اروميه رو به خشک شدن است و اگر سال آبي آينده هم مثل سال آبي گذشته باشد، به احتمال بسيار زياد باقيمانده آب هم تبخير مي‌شود و درياچه کاملا خشک مي‌شود.

پل ميان‌گذر شهيد کلانتري و نقش آن در خشکي درياچه اروميه
عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه درخصوص نقش پل ميان‌گذر درياچه در خشک شدن آن به همشهري آنلاين گفت: ساخت اين پل در خشک شدن درياچه هيچ نقشي نداشته است. جاده‌اي ساخته‌اند که يک و نيم کيلومتر آن پل است. دليل خشک شدن درياچه اين است که به آن آب نمي‌رسد اين جاده که مانع ورود آب نشده است. 
او افزود: جاده را وسط درياچه ساخته‌اند جايي که رودخانه‌اي قرار ندارد. آب از طريق رودخانه‌ها وارد درياچه مي‌شود و اين جاده جلوي رودخانه را که نگرفته است که بخواهيم بگوييم آب وارد درياچه نشده بنابراين اين جاده و پل در خشک شدن درياچه به‌هيچ‌وجه نقشي نداشته است، البته تاثيراتي در اکوسيستم درياچه داشته که آن هم الان مهم نيست به دليل اينکه درياچه‌اي وجود ندارد که نگران تغيير اکوسيستم آن باشيم.
پروفسور آق در پاسخ به اين سوال همشهري‌آنلاين مبني‌بر اين‌که آيا در روند ساخت اين پل خاک وارد درياچه نشده است، بيان کرد: اين اتفاق نيفتاده شايد مقداري سنگ از کوه‌هاي اطراف وارد درياچه شده باشد که آن هم در خشکي درياچه تاثيري نداشته است.

علل اصلي خشک شدن درياچه
رئيس انجمن آبزي‌پروري ايران درباره علل خشک شدن درياچه اروميه بيان کرد: از طرفي الگوي بارش تغيير کرده و از طرف ديگر مصرف آب خيلي زياد شده است. در حوضه آبريز درياچه اروميه بارندگي وجود دارد اما خيلي کم شده است سال‌هاست برف چنداني در اروميه نمي‌بارد. 
او با اشاره به تغيير الگوي مصرف گفت: در ?? سال اخير وسعت زمين‌هاي کشاورزي ? برابر شده است. بسياري از زمين‌هايي که ديم بودند به زمين‌هاي آبي تبديل شده‌اند و به آبياري نياز دارند که عمدتا آبياري‌هاي سنتي غرقابي هستند که آب زيادي مصرف مي‌کنند. اين مصرف بي‌رويه آب و عدم مديريت منابع آبي باعث شده آب به اندازه کافي به درياچه نرسد و به خشک شدن آن منجر شود. 

درياچه اروميه قابل مقايسه با درياچه وان نيست
پروفسور آق با اشاره به عمق کم درياچه اروميه و تاثير آن در تبخير سريع آب درياچه به موضوعي که اخيرا مطرح مي‌شود که چرا درياچه وان ترکيه در فاصله 160 کيلومتري درياچه اروميه قرار دارد خشک نشده است، توضيح داد: بايد بگويم اين دو درياچه اصلا قابل مقايسه با يکديگر نيستند. از قديم‌الايام عمق متوسط درياچه اروميه 6 متر بوده است و عمق متوسط درياچه وان 170 متر و حداکثر عمقش 450 متر است در حالي که درياچه اروميه درياچه بسيار کم‌عمقي است. 
او افزود: به دليل همين عمق کم در 5 سال اول که بارندگي‌ها کاهش پيدا کرد نصف درياچه از بين رفت. همان‌طور که گفتم عمق متوسط درياچه 6 متر است و از آنجا که هوا هم گرم شده تبخير نيز بيشتر شده است. 

تنها راه نجات درياچه اروميه
عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه با بيان اينکه قطعا راهي براي احياي درياچه وجود دارد، گفت: البته احيا کردن کل درياچه با آن عظمت ديگر امکان‌پذير نيست، مگر اينکه دوباره اقليم برگردد و دوباره بارندگي‌هاي خيلي شديد رخ دهد و مثل قديم 3 ماه برف ببارد تا شاهد احياي کامل درياچه باشيم که خب اين چشم‌انداز هم فعلا قابل رويت نيست بنابراين بايد ببينيم با ميزان بارندگي‌ و منابع آبي که الان داريم چه راهي پيش رو داريم.
او ادامه داد: از سال ?? گفته‌ام که تنها راه احياي درياچه اروميه کوچک کردن آن است. فقط با کوچک کردن درياچه اروميه و کاهش ميزان تبخير مي‌توان آن را نجات داد. 
پروفسور آق خاطرنشان کرد: وقتي تصاوير ماهواره‌اي را نگاه مي‌کنيم در سال 1396 آب درياچه خيلي کم شد ? سال بعد از آن باران بهتري باريد و تقريبا درياچه پر شد يعني از 5 هزار و 500 کيلومترمربع حدود 4 هزار کيلومترمربع آن پر شد ولي با عمق کم و باز هم وقتي بارندگي‌ در سال بعد کم شد سريع درياچه خشک شد. مشکل اصلي درياچه همين‌جاست که آب در درياچه پخش مي‌شود چون کف آن به سمت بالا آمده مثلا قبلا 10 متر عمق داشته اما الان به دليل رسوبات نمک و خاک کف آن 4 متر بالا آمده است به همين دليل وقتي آب وارد درياچه مي‌شود خيلي سريع پخش مي‌شود و به‌ظاهر درياچه پر مي‌شود ولي به دليل عمق کم سريع تبخير مي‌شود.
عضو هيئت علمي دانشگاه اروميه افزود: نبايد اجازه دهيم آب در يک منطقه خيلي وسيع در درياچه پخش شود و به‌سرعت تبخير شود. بايد درياچه را نصف درياچه سابق کنيم و آن را در 2فاز احيا کنيم. يعني يک‌چهارم را در يک سال احيا کنيم و 2 تا 3 سال بعد هم يک‌چهارم ديگر را احيا کنيم بدين‌ترتيب مي‌توان نصف درياچه را نجات داد. بيش از 10 سال است که اين راه‌حل را براي نجات درياچه مطرح کرده‌ام و گفته‌ام هيچ راه ديگري وجود ندارد و تنها راه همين است ولي متاسفانه به اين نوع راهکارها اهميت نمي‌دهند.
او با تاکيد بر اينکه منظورم از کوچک‌ کردن درياچه تبديل آن به يک حوض نيست، گفت: منظور اين است مثلا يک‌چهارم درياچه را حفظ کنيم. درياچه اروميه 550 هزار هکتار است و وقتي مي‌گويم ابتدا يک‌چهارم آن را احيا کنيم يعني حدود 130  هزار هکتار و در مرحله بعد هم 130 هزار هکتار ديگر به هر حال اين تنها راهکار منطقي و علمي براي احياي اين درياچه است البته براي انجام اين کار هم بايد مطالعه‌هاي بسياري شود تا به نتيجه قطعي برسيم.

درياچه‌هايي در دنيا با سرنوشتي شبيه به درياچه اروميه
وي در پاسخ به اين سوال که آيا درياچه ديگري با اين ميزان اهميت و وسعت در جهان وجود دارد که سرنوشتش شبيه به درياچه اروميه داشته باشد، گفت: بله. درياچه آرال که به دليل وسعت زيادش به آن درياي آرال مي‌گفتند. درياي آرال ?? برابر درياچه اروميه بود و عمق حداکثرش تا حدود ?? متر مي‌رسيد. در آنجا هم کشاورزي را بيش از حد توسعه دادند و جلوي آب رودخانه را گرفتند و براي کويرزدايي و اقداماتي از اين دست فرستادند و طي ?? سال حدود ?? درصد درياي آرال خشک شد و راهکار آن‌ها هم اين بود که يک بخش درياچه را احيا کنند. جاده‌اي کشيدند و جلو ورود آب را به قسمت بزرگ درياچه گرفتند و يک قسمت را احيا کردند و از آنجا سرريز گذاشتند تا اضافه آب سرريز شود به قسمت دوم و بدين‌ترتيب قسمت دوم هم احيا شد. از درياچه‌اي که ?? برابر درياچه اروميه بود الان ? قسمت به اندازه درياچه اروميه احيا شده و 9 قسمت ديگر آن کاملا خشک است.
پروفسور آق بيان کرد: در آمريکا هم اين وضعيت وجود دارد که درياچه‌ها در حال خشک شدن هستند و راهکار آن‌ها هم کوچک کردن درياچه‌هاست تا بتوانند آبي را که داخل درياچه وارد مي‌شود مديريت کنند تا آب در جاي کوچک‌تر جمع شود و به‌سرعت تبخير نشود.
اين عضو هيئت علمي ادامه داد: درياچه سالتون در آمريکا هم در حال خشک شدن است و براي نجاتش تصميم گرفتند کوچکش کنند به جز آن درياچه بزرگ نمک آمريکا هم به همين سرنوشت دچار شده است. روي اين درياچه نمک هم 60  سال پيش 2 جاده‌ ساختند و آن را به 4 قسمت تقسيم کردند. به شدت براي احياي اين درياچه تلاش مي‌کنند و در حال کنترل و مديريت آن هستند. 

خطر وقوع طوفان‌هاي نمکي و تاثير آن در سلامت مردم
او با اشاره به اينکه حتما خشک شدن درياچه‌اي با اين عظمت آثار زيست‌محيطي بسياري به همراه دارد توضيح داد: وقتي در شهري درياچه بزرگي باشد و خشک شود قطعا در آب‌وهواي منطقه تاثير مي‌گذارد. قديم اروميه جزو مناطق سردسير به حساب مي‌آمد درحالي‌که الان ديگر چنين آب‌وهوايي ندارد و تقريبا معتدل است و حتي مي‌توانيم بگوييم تابستان‌هاي گرمي هم دارد. ميانگين دماي هوا هم در چند سال اخير يک تا يک‌ونيم درجه افزايش پيدا کرده و همين امر هم باعث تبخير بيشتر آب مي‌شود.
اين فعال محيط زيستي درباره خطرات ناشي از خشک شدن درياچه اروميه و تاثير آن در سلامت مردم گفت: اين را هم بايد به ياد داشته باشيم با خشک شدن درياچه، خاک شور و ميلياردها تن نمک در بستر درياچه رسوب کرده است که خطر طوفان‌هاي نمکي را به دنبال دارد، البته برخي از متخصصان اعتقاد دارند غبار و طوفان‌هاي نمکي به اين سرعت اتفاق نخواهد افتاد و ممکن است چند سال زمان ببرد ولي خب وقوع طوفان‌هاي خاک شور ممکن است اتفاق بيفتد و اگر اوضاع به همين منوال پيش برود اين خطر ما را تهديد مي‌کند.
او ادامه داد: بخش بزرگي از جنوب درياچه اروميه (حدود ???? کيلومتر مربع) ?? سال است که خشک است اما هنوز از اين منطقه طوفان‌هاي شديد که آزاردهنده و مشکل‌ساز باشد، نداشته‌ايم ولي قطعا در آينده مي‌تواند اتفاق بيفتد. اين طوفان‌ها منجر به بروز مشکلاتي براي سلامت مردم مي‌شود به همين دليل است که سال‌هاست پيشنهاد مي‌دهم درياچه را در ابعاد کوچک‌تر احيا کنيم بايد با آب روي نمک باقيمانده را بپوشانيم و در قسمت‌هايي که نمي‌توانيم آب برسانيم به وسيله ديگري بايد روي نمک را بپوشانيم حتي با پلاستيک تا بدين وسيله جلوي غبارهاي نمکي را بگيريم. کار سخت و پيچيده‌اي است چون ابعاد بسيار وسيع است ولي خب کار نشد ندارد و در هرکاري سرمايه‌گذاري کنيم و علمي پيش برويم انجام مي‌شود.
پروفسور آق در پاسخ به اينکه در حال حاضر مشکلاتي براي سلامت مردم پيش آمده است يا نه گفت: ممکن است در بعضي از مناطق اطراف درياچه عوارضي برجا گذاشته باشد ولي در ابعاد وسيع که کل اروميه و شهرهاي اطراف را تحت‌تاثير قرار دهد هنوز اتفاق نيفتاده است.

سارا کلهر/همشهري آنلاين
انتهاي پيام/