قره در زبان ترکي آذربايجاني به معناي "سياه" است و وجه تسميه اين نام سياه بودن قسمتي از کليسا است. ظاهرا ساختمان اصلي کليسا تماما از سنگ هاي سياه ساخته شده که پس از بازسازي قسمتي از سنگ ها به وسيله سنگ هاي سفيد جايگزين شده است. به احتمال زياد اين عمل به صورت عمدي انجام شده تا آيندگان از شکل و ظاهر اوليه کليسا مطلع باشند.

رزا مصطفوي،فعال حوزه گردشگري در خصوص قره کليسا مي گويد: اين کليسا ميان بسياري از ارامنه به نام‌هاي تادئوس مقدس يا کليساي طاطاووس شهرت دارد، زيرا به استناد منابع تاريخي و مذهبي، قره کليسامزار تادئوس(طاطاووس) مقدس يکي از حواريون عيسي مسيح است که در سال ?? ميلادي از شمال بين النهرين به سوي اين مکان آمد تا دين مسيحيت را تبليغ کند.مردمان اين سرزمين که در آن دوران زرتشتي و مهرپرست بودند کم کم به آيين او درآمدند.پادشاه آن سرزمين و دخترش “ساندخت” به آيين مسيحيت درآمدند اما پس از مدتي پاشاه پشيمان شد و دستور قتل طاطاووس و ساندخت و 3500 ارمني را داد و اينگونه اين کليسا نماد شهادت شد.

وي در ادامه افزود:  بعدها در سال 302 ميلادي، تيرداد شاه اين سرزمين که خود مسيحي شده بود دستور داد بر مقبره طاطاووس کليسايي بنا کنند تا ياد و خاطره شهادت در راه خدا که آن را بزرگترين سعادت بشري ميدانند همواره در ذهن مردمان اين مرزو بوم زنده بماند و اينگونه زنده ماند که هرساله در اواخر تيرماه و اوايل مرداد که مقارن با سالروز شهادت آن مرد مراسمي باشکوه با حضور هزاران ارمني در اين کليسا برگزار مي شود.مردماني از سراسر دنيا به اينجا آمده و به انجام سلوک و مراسم آييني ارمني مي پردازند.در اطراف کليسا چادر زده و چند روزي را سرگرم عبادت مي شوند.

مصطفوي قره کليسا را يکي از باشکوه ترين بناهاي ارمني در ايران مي داند که حجم و معماري و حجاريهاي زيبايش آن را به يک اثر جهاني براي گردشگران تبديل کرده است.

وي ميگويد:  مي توان نمودهاي معماري اورارتويي را در جاي جاي اين کليساي 2000 ساله تاريخي ديد. نمادهاي پررمز و رازي در کليسا که يک دنيا حرف دارند از عقايد گذشتگان و فرهنگهاي تاريخي و باستاني اين سرزمين و در تن هرلاشه سنگي قديمي،سمبل و رازي نقش بسته است. از نيلوفر8 گرفته تا عقاب سرطلايي ايران زمين.از دواير متحدالمرکز گرفته تا نقوش چليپا و صليب شکسته و صليب مسيحيت.از صور مريم و مسيح و روح القدس تا و ابليس و اتش و اهريمن و شمشير….اينجا کتاب نانوشته ايست که کسي را ميخواهد ساعتها بنشيند و بينديشد و تاريخ را موشکافي کند.

 مصطفوي وجود ديوارهاي قطور و درهاي کوچک را از ويژگي‌هاي معماري اين کليسا مي داند. در داخل محوطه، اتاق‌هاي متعدد براي اقامت راهبان، روغن‌گيري، آسياب، آشپزخانه، نگهداري مواد غذايي، انبار علوفه حيوانات و ساير امکانات وجود داشته که در واقع اينها شرايط بقاي کليسا را فراهم مي‌کرده است.

وي ادامه داد: بيرون از کليسا و در بالاي تپه اي چشممان را يک بناي سنگي مي گيرد که حسي غريبانه دارد و آن مقبره “ساندخت” شهزاده ارمني است که به شهادت رسيده است.

 اين کليسا در تاريخ 11 بهمن 1334 خورشيدي به شماره 405 ثبت ملي شده است و آيين‌ و مراسم زيارتي کليساي تادئوس مقدس (قره‌کليسا) در پرونده‌اي مشترک با کشور ارمنستان پنجشنبه 27 آذرماه 99 به عنوان شانزدهمين ميراث ناملموس ايران در يونسکو به ثبت رسيد.

منبع: ايسنا آذربايجان غربي